Het ontstaan van de eenheidsstaat en de ontwikkeling van het takenpakket van de overheid heeft de ontwikkeling van een modern bestuursapparaat in hoge mate bevorderd. Dit kan op drie manieren worden geïllustreerd respectievelijk geoperationaliseerd:

De eerste indicator geeft een duidelijke indruk van de enorme verschuivingen die zich in het overheidstakenpakket hebben voorgedaan en is aan de orde geweest in de voorgaande paragraaf. De tweede en derde indicator zijn zeer bruikbaar ter illustratie van de bureaucratisering van de overheid. Ontwikkelingen in het ambtelijk apparaat staan centraal in deze en de volgende paragraaf, terwijl ontwikkelingen in de organisatiestructuur aan de orde komen in paragraaf 7. Welke veranderingen hebben zich voorgedaan in omvang en samenstelling van het ambtelijk apparaat in Nederland?