In onderstaande tabellen is een aantal kerngegevens over het aantal kiezers bij de Tweede Kamer verzameld.
Aantal stemgerechtigden ,absoluut en in percentages van de bevolking en van de mannen, sedert 1853.
|
Jaar |
Absoluut aantal stemgerechtigden |
% bevolking 1 |
% mannen 2 |
|---|---|---|---|
|
1853 |
83,561 |
2,7 |
10,7 |
|
1855 |
84.501 |
||
|
1858 |
89.153 |
||
|
1860 |
89.153 |
2,8 |
10,9 |
|
1863 |
96.001 |
||
|
1868 |
100.110 |
||
|
1869 |
101.552 |
||
|
1870 |
103.538 |
2,9 |
11,3 |
|
1871 |
104.438 |
||
|
1872 |
105.380 |
||
|
1873 |
106.877 |
||
|
1874 |
108.813 |
||
|
1875 |
110.485 |
||
|
1876 |
112.895 |
||
|
1877 |
115.560 |
||
|
1878 |
117.898 |
||
|
1879 |
120.121 |
||
|
1880 |
122.481 |
3,1 |
12,3 |
|
1881 |
124.372 |
||
|
1882 |
126.290 |
||
|
1883 |
127.451 |
||
|
1884 |
128.585 |
||
|
1885 |
130.410 |
||
|
1886 |
136.237 |
||
|
1887 |
134.987 |
3,1 |
|
|
1888 |
292.613 |
6,6 |
|
|
1889 |
292.680 |
6,5 |
|
|
1890 |
295.570 |
7,4 |
26,8 |
|
1891 |
299.416 |
6,6 |
|
|
1892 |
298.401 |
6,5 |
|
|
1893 |
299.391 |
6,4 |
|
|
1894 |
298.479 |
6,1 |
|
|
1895 |
300.583 |
6,3 |
|
|
1896 |
302.015 |
6,2 |
|
|
1897 |
577.059 |
11,7 |
|
|
1898 |
554.534 |
11,1 |
|
|
1899 |
564.292 |
11,1 |
|
|
1900 |
569.768 |
11,2 |
49,0 |
|
1901 |
609.511 |
11,8 |
51,8 |
|
1902 |
624.184 |
11,7 |
|
|
1903 |
644.232 |
11,9 |
|
|
1904 |
670.250 |
12,2 |
|
|
1905 |
750.550 |
13,4 |
|
|
1906 |
753.130 |
13,3 |
|
|
1907 |
789.290 |
13,7 |
|
|
1908 |
811.625 |
13.9 |
|
|
1909 |
843.550 |
14,3 |
|
|
1910 |
854.539 |
14,4 |
63,2 |
|
1911 |
872.536 |
14,5 |
63,4 |
|
1912 |
891.279 |
14,6 |
64,0 |
|
1913 |
960.676 |
15,5 |
68,0 |
|
1914 |
971.477 |
15,3 |
67,6 |
|
1915 |
1.016.569 |
15,8 |
69,3 |
|
1916 |
1.054.597 |
16,0 |
70,7 |
|
1917 |
1.079.475 |
16,1 |
70,8 |
|
1918 3 |
1.517.380 |
||
|
1922 |
3.299.672 |
||
|
1925 |
3.543.085 |
97,2 |
|
|
1929 |
3.821.612 |
97,1 |
|
|
1933 |
4.126.430 |
96,3 |
|
|
1937 |
4.468.852 |
97,1 |
|
|
1946 |
5.275.888 |
97,1 |
|
|
1948 |
5.433.663 |
96,6 |
|
|
1952 |
5.792.679 |
96,8 |
|
|
1956 |
6.125.210 |
97,5 |
|
|
1959 |
6.427.864 |
98,5 |
|
|
1963 |
6.748.611 |
98,6 |
|
|
1967 |
7.452.776 |
97,9 |
|
|
1971 |
8.038.726 |
97,9 |
|
|
1972 |
8.916.947 |
97,8 |
|
|
1977 |
9.506.318 |
97,7 |
|
|
1981 |
10.040.121 |
97,3 |
|
|
1982 |
10.216.634 |
97,0 |
|
|
1986 |
10.727.701 |
||
|
1989 |
11.112.189 |
||
|
1994 |
11.455.924 |
||
|
1998 |
11.755.132 |
||
|
2002 |
12.035.935 |
||
|
2003 |
12.076.711 |
||
|
2006 |
12.264.503 |
||
|
2010 |
12.524.152 |
||
|
2012 |
12.689.810 |
1:
1853-1917: stemgerechtigden in procenten van de totale bevolking;
1918-1937: stemgerechtigden in procenten van het aantal personen van 25 jaar en ouder (zie echter noot 3);
1946-1963: stemgerechtigden in procenten van het aantal personen van 23 jaar en ouder;
1967-1971: stemgerechtigden in procenten van het aantal personen van 21 jaar en ouder;
vanaf 1972: stemgerechtigden in procenten van het aantal personen van 18 jaar en ouder;
2:
1853-1=894: stemgerechtigden in procenten van het aantal mannen van 23 jaar en ouder.
1897-1917: stemgerechtigden in procenten van het aantal mannen van 25 jaar en ouder.
3
In 1918 waren alleen mannen van 25 jaar en ouder stemgerechtigd.
Joh. de Vries, Het censuskiesrecht en de welvaart in Nederland 1850-1917, in Economisch en Sociaal-Historisch Jaarboek. deel 34, ’s-Gravenhage 1971, pp. 178-231 CBS, Statistieken der verkiezingen voor de Tweede Kamer (vanaf 1925).
Bij de eerste directe verkiezing, die van 1853, waren 83.561 mannen van 23 jaar en ouder stemgerechtigd: dat was bijna drie procent van de totale bevolking en bijna elf procent van de mannen van 23 jaar en ouder. Doordat de basis van het kiesrecht de census was (d.i. een bepaalde belastingsom), werd het aantal kiezers steeds meer uitgebreid. De welstand nam immers steeds meer toe en in een aantal opzichten werd de technische uitvoering van het kiesrecht veranderd, waardoor weer nieuwe groepen van de bevolking tot het electoraat gingen behoren.
De uitbreiding van het kiesrecht verliep niettemin langzaam. Tot en met 1887 was het electoraat weliswaar met meer dan 50% toegenomen, maar nog steeds was maar iets meer dan drie procent van de bevolking kiesgerechtigd. De kiesrechtuitbreidingen van 1888 en 1897 deden het electoraat verdubbelen, maar rond de eeuwwisseling beschikte nog steeds de helft van de mannen niet over het kiesrecht. De Kieswet van Van Houten (1896) voegde aan de belastingkiezers een aantal andere categorieën kiezers toe. Voortaan werden ook huur-, loon-, spaar- en examenkiezers tot de stembus toegelaten, maar het overgrote deel van de kiezers baseerde hun kiesrecht toch op de belastingsom die zij betaalden (zie onderstaande tabel).
Aantal stemgerechtigden bij tweede-kamerverkiezingen naar categorieën in percentage van het totaal aantal stemgerechtigden, 1897-1917.
|
Absoluut |
||||||
|
Jaar |
aantal |
Belasting |
Huur |
Loon1 |
Spaar |
Examenkiezers |
|
1897 |
577.059 |
89,0 |
||||
|
1901 |
609.511 |
92,6 |
2,2 |
4,3 |
0,5 |
0,4 |
|
1905 |
750.550 |
86,6 |
3,6 |
8,1 |
1,0 |
0,7 |
|
1909 |
843.550 |
89,0 |
3,1 |
6,3 |
1,0 |
0,6 |
|
1913 |
960.676 |
89,0 |
2,9 |
6,5 |
1,0 |
0,6 |
|
1917 |
1.079.475 |
91,4 |
2.3 |
5,1 |
0,8 |
0,4 |
Tot de loonkiezers behoort eveneens de categorie der pensioenkiezeers.
Bron: Joh de Vries, Het censuskiesrecht en de welvaart in Nederland, in Economisch- en Sociaal-Historisch Jaarboek. deel 44 ’s Gravenhage 1971, p 218-219.
Sinds de invoering van het algemeen kiesrecht is ruim 90% van de potentieel kiesgerechtigde bevolking ook werkelijk kiesgerechtigd. Zij die niet als kiesgerechtigd worden beschouwd zijn krachtens rechterlijk vonnis uit het kiesrecht ontzet of voldoen om een andere reden niet aan de kiesrechtvereisten.
Zie voor nadere gegevens over kiesrechtcijfers:
- Joh. de Vries, Het censuskiesrecht en de welvaart in Nederland 1850-1917, in: Economisch en Sociaal-Historisch Jaarboek, deel 34, ‘s-Gravenhage, 1971, pp. 178-231
- G. H. Scholten en G. Ringnalda, Netherlands, in: S. Rokkan en J. Meyriat, (red.), International guide to electoral statistics, 1 s-Gravenhage, 1969, volume I, pp. 232-260, dat een uitgebreide opgave van statistische bronnen en literatuur op het gebied van verkiezingen bevat
- Bijlage 170-171, Handelingen Tweede Kamer, 1871-1872, Staatsbegroting voor het dienstjaar 1872, Opgaven omtrent den census van minister J. R. Thorbecke
- CBS, Statistieken der verkiezingen voor de Tweede Kamer, ‘s-Gravenhage, diverse jaren.