De Nationaal Socialistische Beweging NSB

In de periode tussen beide wereldoorlogen ontstonden in Nederland allerlei groepjes van extreem-rechtse signatuur; eerst fascistisch, later ook nazistisch georiënteerde bewegingen. De belangrijkste hiervan was de NSB die in 1931 werd opgericht door bewonderaars van het Italië van Mussolini en het Duitsland van Hitler. De leider (door de aanhangers altijd met een hoofdletter geschreven) was de ingenieur A.A. Mussert. De NSB verzette zich tegen de partijpolitieke verdeeldheid van het land en pleitte voor de afschaffing van het parlementaire stelsel. In 1935 nam de NSB de rassenleer van A. Hitler over. In dat jaar boekten de nationaal-socialisten hun grootste electorale winst: 8% bij de provinciale verkiezingen. Met name bij de conservatieve achterban van de zwak georganiseerde LSP (zie paragraaf 2.1) had de NSB succes. Na 1935 liep de populariteit terug, totdat de Tweede Wereldoorlog utbrak, toen vele Nederlanders alsnog lid werden van deze als enige door de Duitse bezetter getolereerde partij. Door de regering in Londen werd de NSB al tijdens de oorlog als „landverraderlijk” gekenmerkt en verboden. Na de bevrijding keerde de NSB dan ook niet terug, al kan men de in 1955 eveneens verboden Nationaal Europese Sociale Beweging (NESB) als een erfgenaam beschouwen.

Algemene informatie over antidemocratische stromingen in het interbellum vindt men onder andere bij:

  • L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, vele delen, ’s-Gravenhage, vanaf 1969
  • A.A. de Jonge, Crisis en critiek der democratie. Antidemocratische stromingen en de daarin levende denkbeelden over de staat in Nederland tussen de Wereldoorlogen, Assen, 1968. 

Voor literatuur specifiek over de NSB, zie onder andere:

  • J. Zwaan (red.), De Zwarte Kameraden: een geïllustreerde geschiedenis van de NSB, Weesp, 1984. Bevat uitgebreide literatuuropgave
  • J. Meyers, Mussert. Een politiek leven. Amsterdam, 1984
  • R. Havenaar, Anton Adriaan Mussert: verraden voor het vaderland: een biografische schets, ’s-Gravenhage, 1984
  • R. Havenaar, De NSB tussen nationalisme en „volkse” solidariteit. De vooroorlogse ideologie van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland, ’s-Gravenhage, 1983
  • H.W. von der Dunk (red.), In de schaduw van de depressie. De NSB en de verkiezingen in de jaren dertig, Alphen aan den Rijn, 1982
  • A.A. de Jonge, Het Nationaal-Socialisme in Nederland. Voorgeschiedenis, ontstaan en ontwikkeling, ’s-Gravenhage, 1968
  • G.A. Kooy, Het echec van een „volkse” beweging. Nazificatie en denazificatie in Nederland 1931-1945, Assen, 1964. 
Scroll naar boven