Wethouders kunnen uiteraard vrijwillig ontslag nemen. Van onvrijwillig ontslag is sprake als de gemeenteraad het vertrouwen in de wethouder opzegt, als de wethouder een overenigbare functie blijft bekleden) of een dergelijke functie gaat bekleden. In opdracht van het ministerie van BZK heeft de Stichting Decentraalbestuur.nl onderzoek gedaan naar het aftreden van o.a. wethouders.

In 1948 werd het mogelijk individuele wethouders te ontslaan als zij niet langer het vertrouwen van de raad hadden. Die regeling werd, na de communistische machtsgreep in Tsjecho-Slowakije, ingevoerd om communistische wethouders te ontslaan. Bij een motie van wantrouwen dient de wethouder onmiddellijk af te treden, vóór 2002 gold een afkoelingsperiode van een tenminste twee weken.

Onderstaande tabel geeft een overzicht van teruggetreden wethouders per bestuursperiode sinds 1986.

Bestuursperiode	Totaal aantal wethouders	Waarvan afgetreden		Waarvan om politieke redenen
		Absoluut	percentage	Percentage
1986-1990	1.854	374	20	25
1990-1994	1.799	359	20	38
1994-1998	1.726	456	26	57
1998-2002	1.677	444	26
2002-2006	1.648	464	28
2006-2010 1	1.513	449	30

¹ omgerekend vanuit onderzoek naar de periode 2007-2009.

Bron: Stichting Decentraalbestuur.nl

Zie: DecentraalBestuur.nl

Opvallend is dat de stijging sinds 2002, de invoering van de dualisering, betrekkelijk gering is geweest.

Voor de periode 2007-2009 zijn gegevens bekend over de partij-politieke kleur van de afgetreden wethouders. Met name SP en D66 scoren laag met resp. 1 en 0 afgetreden wethouder, zie onderstaande tabel.

	Aantal wethouders	Waarvan afgetreden	Afgetreden in % van het totaal	Afgetreden in % binnen de partij
CDA	375	56	23,9%	14,9%
PvdA	407	69	29,5%	16,9%
VVD	219	40	17,1%	18,3%
GroenLinks	67	10	4,3%	14,9%
D66	22	0	0,0%	0,0%
SGP	27	4	1,7%	14,8%
ChristenUnie	61	8	3,4%	13,1%
SP	23	1	0,4%	4,3%
Anders	295	45	17,9%	15,3%
Totaal	1.496	234	100%	15,5%

Er is in 2009 een enquete gehouden over de motieven van wethouders om af te treden. De uitkomsten waren als volgt:

Reden	%
Conflict met de gemeenteraad	23%
Conflict met de “eigen” fractie	22%
Aftreden vanwege andere functie	17%
Conflict binnen het college	11%
Uitgekeken op wethouderschap	11%

Sinds 2011 kunnen wethouders zich tijdelijk laten vervangen bij ziekte of zwagerschap. De vervanging vindt alleen plaats op verzoek van betrokkene. Bij ziekte is een medische verklaring nodig die aannemelijk moet maken dat de wethouder niet binnen twee maanden weer aan het werk kan. In dat geval kan worden besloten tot tijdelijke vervanging voor maximaal een jaar. De beslissing over de tijdelijke vervanging wordt genomen door het college van B&W.

Zie over het aftreden van wethouders:

Zie over de wijze waarop wethouders op hun functie worden voorbereid: Bestuurders onder druk, ministerie BZK, 2011.

Zie over de arbeidsmarktpositie van wethouders: Vangnet of springplank?, P&O Services Group, 2011. Hieruit blijkt dat het wethouderschap geen opstap is of kansen biedt voor een carriere buiten de politiek.

Zie over de staatsrechtelijke positie van de wethouder: J. Engels, “Naar een staatsrechtelijke verzelfstandiging van de wethouder”, in: De Gemeentestem, Volume 7418.

Zie verder over de wethouder:

Er zijn enkele biografieën van wethouders: