Volgens Harding e.al. duiden de resultaten van open vragen – vragen waarop de respondenten spontaan antwoorden, dus zonder dat zij een vooraf opgestelde lijst met waarden voorgelegd krijgen – erop dat drie waarden het belangrijkst zijn, namelijk:
- een harmonisch huiselijk leven, waarbij het goed met de gezinsleden gaat
- een goede gezondheid
- genoeg geld om comfortabel te leven.
Zie hierover: S. Harding en D. Philips met M. Fogarty, Contrasting values in western Europe. Unity, diversity and change, Londen, 1986.
Deze conclusie is gebaseerd op uiteenlopend onderzoek dat voor een deel eveneens in Nederland werd gehouden. De vraag naar het belangrijkste in het leven werd in 1966 voor het eerst gesteld en is sinds 1975 regelmatig herhaald.
Bij de vraag naar het belangrijkste in het leven blijkt een goede gezondheid vanaf het begin van de tijdreeks het belangrijkste in het leven te zijn, gevolgd door een goed huwelijksleven en een leuk gezin. Een groot aantal onderzoeken bevestigen deze conclusie (onder andere: de studie van Schepers en Nievaard uit 1990, zie hierna). In de loop der tijd treedt er echter wel een aantal veranderingen op. In tabel 1 staan de resultaten van de vraag vermeld, zoals die in het onderzoek Culturele Veranderingen is gesteld. In de studie van Kooiker en Mootz is de vraag uitgebreid geanalyseerd. De precieze titels luiden:
- S. Kooiker, Je gezondheid is je kostbaarste bezit, in: S. Kooiker en M. Mootz (red.), Patiënt en professie, Rijswijk, Sociaal en Cultureel Planbureau, Cahier 125, 1995, pp. 63-96
- R.M.J. Schepers en A.C. Nievaard, Ziekte en zorg. Inleiding in de medische sociologie, Leiden, 1990.
Tabel 1. Zaken die men belangrijk vindt in het leven in 1966-2000 (17-74 jaar, in procenten).
|
1966 |
1975 |
1980 |
1985 |
1991 |
1995 |
2000 |
|
|
een sterk geloof |
16 |
9 |
5 |
5 |
5 |
5 |
4 |
|
een goede gezondheid |
36 |
43 |
43 |
58 |
60 |
53 |
59 |
|
veel vrienden en kennissen |
1 |
2 |
7 |
3 |
4 |
6 |
3 |
|
een leuk gezin |
8 |
13 |
13 |
12 |
14 |
19 |
19 |
|
goed huwelijk |
34 |
27 |
18 |
15 |
14 |
13 |
11 |
|
huwelijk en gezin1 |
42 |
40 |
31 |
27 |
28 |
32 |
30 |
|
een goed inkomen |
3 |
4 |
9 |
4 |
1 |
2 |
3 |
|
prettig werk |
2 |
1 |
4 |
3 |
2 |
2 |
1 |
|
veel vrije tijd |
0 |
0 |
0 |
0 |
0 |
1 |
1 |
1 in huwelijk en gezin zijn de gegevens van een leuk gezin en een goed huwelijk bij elkaar opgeteld.
Bron: Gegevens afkomstig van onderzoek God in Nederland,1966, onderzoek Culturele veranderingen in Nederland,1975-2000).
De grootste veranderingen in de opvattingen over het belangrijkste in het leven deden zich voor van 1966 tot 1985. Deze periode liet op hoofdlijnen de volgende trends zien:
- Het belang van een goede gezondheid steeg van 36 naar 58%
- De keuze voor een sterk geloof daalde van 16 tot ongeveer 5%
- Kooiker en Mootz vatten de waarden „een leuk gezin” en „een goed huwelijk” samen onder de noemer „huwelijk en gezin”. Het belang van deze waarde daalde van tezamen 42% in 1966 tot 27% in 1980.
De periode van 1985 tot 1995 kenmerkt zich door stabiliteit. Elke verandering in deze periode lijkt het gevolg van een steekproeffluctuatie.
Gedurende de hele periode vanaf 1966, een enkel meetjaar uitgezonderd, was voor de ouderen (60 jaar en ouder) „een goede gezondheid” vaker het belangrijkste in het leven dan voor de andere leeftijdsgroepen. Van de kerkelijke gezindten vonden de gereformeerden een „goed huwelijk” en een „sterk geloof” relatief belangrijk. Het belang van een „goede gezondheid” onderschreven zij minder vaak dan de andere richtingen.
Een vooralsnog speculatieve conclusie is dat de stijging van het belang van een leuk gezin zich langzaam lijkt te ontworstelen aan de neergang van het goede huwelijk als belangrijkste waarde in het leven. Relatief veel jongeren vinden het leuke gezin belangrijk, terwijl vooral ouderen (60 jaar en ouder) een goed huwelijk waarderen.