Blanco en ongeldige stemmen

Laatst bijgewerkt 16 september 2018

Dat kiezers naar de stembus gaan, betekent niet dat zij allen ook daadwerkelijk geldig stemmen. Een niet onaanzienlijk aantal kiezers doet dat niet: zij stemmen ofwel blanco, ofwel zij brengen een ongeldige stem uit. Ongeldige stemmen kunnen op veel manieren worden uitgebracht: de kiezer maakt méér dan één hokje rood, partijen worden omcirkeld, namen onderstreept of door het hele stembiljet wordt een groot kruis gezet.

Vooral ten tijde van de opkomstplicht werd veel blanco en ongeldig gestemd. Wilde men het risico van een boete voor het niet voldoen aan de opkomstplicht niet lopen, dan kon met het beste naar de stembus gaan en vervolgens een proteststem uitbrengen. Vooral vóór de Tweede Wereldoorlog werd deze gedragslijn veel gevolgd. Toen kwam het percentage niet-geldige stemmen wel eens in de buurt van 5% van het totale aantal uitgebrachte stemmen. Thans is het percentage teruggelopen tot minder dan één procent van de uitgebrachte stemmen. In onderstaande tabel zijn de percentages blanco en overige ongeldige stemmen weergegeven voor de periode vanaf 1933. Vanaf 1989 maakt het CBS geen onderscheid meer tussen blanco en ongeldig uitgebrachte stemmen. In 2010 maakte de Kiesraad dit onderscheid weer wél.

Percentages blanco en ongeldige stemmen vanaf 1933.

Jaar

Blanco

Blanco

Overig Ongeldig

Overig Ongeldig

Totaal Ongeldig

Totaal Ongeldig

Totaal aantal uitgebrachte stemmen

absoluut

%

absoluut

%

absoluut

%

1933

107.804

2,8

70.023

1,8

177.827

4,6

3.899.655

1937

77.587

1,8

77.239

1,8

154.826

3,6

4.212.903

1946

80.255

1,6

71.049

1,4

151.304

3,0

4.912.015

1948

71.439

1,4

85.184

1,7

156.623

3,1

5.089.582

1952

76.918

1,3

89.063

1,6

165.981

2,9

5.501.726

1956

57.397

1,0

64.513

1,1

121.910

2,1

5.849.652

1959

83.287

1,4

60.591

1,0

143.878

2,4

6.143.409

1963

102.595

1,6

58.848

0,9

161.443

2,5

6.419.964

1967

108.696

1,5

89.602

1,3

198.298

2,8

7.076.328

1971

22.697

0,4

23.870

0,4

46.567

0,7

6.364.719

1972

21.387

0,3

29.855

0,4

51.242

0,7

7.445.287

1977

18.658

0,2

29.559

0,4

48.217

0,6

8.365.829

1981

17.693

0,2

29.708

0,3

47.401

0,5

8.738.238

1982

14.788

0,2

22.327

0,3

37.115

0,4

8.723.631

1986

10.364

0,1

17.098

0,1

27.462

0,3

9.199.621

1989

26.485

0,3

8.919.787

1994

46.331

0,5

9.021.144

1998

14.435

0,2

8.622.222

2002

14.074

0,1

9.515.226

2003

12.127

0,1

9.666.602

2006

0,2

9.854.998

2010

8.829

0,1

18.147

0,2

26.976

0,3

9.442.977

2012

17.004

0,2

20.984

0,2

37.988

0,4

9.462.223

2017

15.876

0,2

31.539

0,3

47.415

0,4

10.563.456

Blanco, overig ongeldig uitgebrachte en ongeldig uitgebrachte stemmen (totaal), per provincie vanaf 1933, in percentages van het totaal aantal uitgebrachte stemmen per provincie.

Blanco uitgebrachte stemmen

Gr.

Fr.

Dr.

Ov.

Ge.

Ut.

NH.

ZH.

Ze.

NB.

Li.

Fl.

BES

Brief

Nld.

1933

2,6

1,8

3,5

2,9

2,8

2,9

2,1

3,8

2,3

1,8

3,0

2,8

1937

1,9

1,6

2,5

1,9

2,1

1,8

1,1

2,2

2,2

1,8

2,5

1,8

1946

1,8

1,4

2,5

1,7

2,0

1,3

1,1

1,3

1,8

1,9

3,3

1,6

1948

1,9

1,4

2,4

1,3

1,5

1,4

1,0

1,1

1,4

1,7

2,3

1,4

1952

1,5

1,2

2,1

1,1

1,5

1,3

0,9

1,1

1,3

2,0

3,1

1,3

1956

1,3

1,0

1,8

0,7

0,9

0,9

0,8

0,9

1,0

1,1

1,4

1,0

1959

1,5

0,8

1,5

1,0

1,1

1,2

1,5

1,3

1,1

1,6

2,1

1,4

1963

1,5

1,4

2,1

1,0

1,4

1,3

1,4

1,4

1,5

2,2

2,9

1,6

1967

1,5

1,1

1,6

0,8

1,2

1,3

1,1

1,3

1,8

2,2

3,4

1,5

1971

0,3

0,3

0,4

0,2

0,3

0,3

0,2

0,3

0,6

0,5

1,2

0,4

1972

0,3

0,3

0,2

0,2

0,2

0,3

0,2

0,3

0,2

0,3

0,7

0,3

1977

0,2

0,2

0,2

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,3

0,5

0,2

1981

0,2

0,2

0,2

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,4

0,2

1982

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,4

0,2

1986

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,1

0,1

0,1

2010

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

2012

0,2

0,1

0,1

0,2

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,3

0,2

14,0

0,2

Overig ongeldig uitgebrachte stemmen

Gr.

Fr.

Dr.

Ov.

Ge.

Ut.

NH.

ZH.

Ze.

NB.

Li.

Fl.

BES

Brief

Nld.

1933

1,2

1,0

1,6

1,2

1,1

1,3

2,7

2,0

1,7

1,2

1,7

1,8

1937

1,3

1,4

1,9

1,4

1,5

1,3

3,1

1,7

1,9

1,0

1,7

1,8

1946

1,1

0,9

2,3

1,4

1,1

1,4

1,5

1,7

1,1

1,2

1,9

1,4

1948

1,8

1,4

3,0

1,5

1,4

1,4

1,8

1,9

1,3

1,2

1,8

1,7

1952

1,6

1,0

2,6

1,5

1,2

1,3

2,0

1,9

1,0

1,1

1,9

1,6

1956

1,3

0,6

1,8

0,9

0,8

1,0

1,5

1,3

0,9

1,7

1,0

1,1

1959

1,3

0,7

1,6

0,8

0,8

0,8

1,2

1,0

0,9

0,9

1,2

1,0

1963

1,5

0,6

1,2

0,7

0,8

0,8

1,0

0,9

1,0

0,8

1,3

0,9

1967

1,3

1,1

1,8

1,1

1,1

1,2

1,2

1,2

1,4

1,4

1,8

1,3

1971

0,5

0,4

0,4

0,3

0,3

0,5

0,3

0,3

0,3

0,4

0,7

0,4

1972

0,3

0,5

0,4

0,3

0,3

0,6

0,4

0,3

0,3

0,5

0,6

0,4

1977

0,3

0,4

0,3

0,2

0,3

0,4

0,4

0,4

0,3

0,4

0,5

0,4

1981

0,3

0,3

0,2

0,2

0,3

0,3

0,4

0,3

0,3

0,3

0,5

0,3

1982

0,3

0,3

0,2

0,2

0,2

0,2

0,3

0,3

0,2

0,3

0,3

0,3

1986

0,2

0,2

0,2

0,1

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

1,1

0,2

2010

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,2

0,2

0,3

0,1

0,2

0,2

0,2

1,1

0,2

2012

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,3

0,3

0,2

0,2

0,2

0,3

2,1

0,2

Ongeldig uitgebrachte stemmen (totaal)

Gr.

Fr.

Dr.

Ov.

Ge.

Ut.

NH

ZH

Ze.

NB.

Li.

Fl.

BES

Brief

Nld.

1933

3,8

2,7

5,1

4,1

3,9

4,3

4,8

5,9

4,1

3,0

4,6

4,6

1937

2,3

3,0

4,4

3,3

3,5

3,1

4,2

3,9

4,1

2,8

4,2

3,6

1946

2,8

2,3

4,8

3,0

3,1

2,7

2,6

3,0

2,9

3,1

5,2

3,0

1948

3,7

2,8

5,4

2,8

2,9

2,7

2,8

3,0

2,7

2,8

4,2

3,1

1952

3,1

2,2

4,7

2,6

2,7

2,6

2,9

2,9

2,4

3,1

5,0

2,9

1956

2,6

1,6

3,7

1,6

1,7

1,8

2,3

2,2

1,9

1,8

2,5

2,1

1959

2,7

1,5

3,2

1,7

1,9

2,0

2,6

2,3

2,0

2,4

3,3

2,4

1963

3,0

2,0

3,3

2,7

2,1

2,1

2,4

2,3

2,5

3,0

4,2

2,5

1967

2,8

2,2

3,4

1,9

2,3

2,5

2,3

2,6

3,2

3,6

5,2

2,8

1971

0,8

0,7

0,8

0,5

0,6

0,7

0,5

0,6

0,9

0,9

1,9

0,7

1972

0,5

0,8

0,6

0,4

0,5

0,8

0,6

0,6

0,5

0,8

1,3

0,7

1977

0,5

0,6

0,5

0,3

0,4

0,6

0,6

0,6

0,4

0,6

1,0

0,6

1981

0,4

0,5

0,4

0,3

0,5

0,5

0,7

0,6

0,4

0,6

0,8

0,5

1982

0,4

0,4

0,3

0,3

0,3

0,4

0,5

0,5

0,4

0,5

0,7

0,4

1986

0,3

0,3

0,3

0,2

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

0,5

0,3

1,2

0,3

1989

0,3

0,3

0,4

0,2

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

0,4

0,3

0,6

0,3

1994

0,3

0,2

0,2

0,3

0,3

0,5

0,3

0,9

0,3

0,9

0,5

0,2

0,4

0,5

1998

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,2

0,1

0,1

0,2

0,1

1,1

0,2

2002

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,3

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

–

0,1

2003

0,1

0,1

01,

01,

0,1

0,1

0,2

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

2006

0,2

0,1

0,1

0,1

0,1

0,2

0,3

0,2

0,1

0,1

0,2

0,1

0,2

2010

0,3

0,2

0,2

0,2

0,2

0,3

0,3

0,4

0,2

0,3

0,3

0,3

0,3

2012

0,4

0,3

0,3

0,4

0,3

0,4

0,5

0,5

0,3

0,4

0,5

0,4

14,2

0,4

Afkortingen:

Gr: Groningen; Fr: Friesland; Dr: Drenthe; Ov: Overijssel; Ge: Gelderland; Ut: Utrecht; NH: Noord-Holland; ZH: Zuid-Holland; Ze: Zeeland; NB:Noord-Brabant; Li: Limburg; Fl: Flevoland; Nld: Nederland; BES: niet provinciaal ingedeeld; overzeese gemeente.

In onderstaande tabel zijn de percentages blanco en overige ongeldige stemmen uitgesplitst naar grootte van de gemeenten (1933-1956) en in tabel 9 naar urbanisatiegraad (vanaf 1956).

Blanco, overig ongeldig uitgebrachte en ongeldig uitgebrachte stemmen (totaal), naar grootte van gemeenten1, 1933-1956, in percentages van het totaal aantal uitgebrachte stemmen per gemeentecategorie.

Blanco uitgebrachte stemmen:

Gemeenten met

meer dan 100.000

inwoners

Gemeenten met

50.001-100.000

inwoners

Gemeenten met

50.000 inwoners

of minder

Nederland

1933

3,3

3,8

2,3

2,8

1937

1,8

2,6

1,8

1,8

1946

1,5

2,1

1,7

1,6

1948

1,4

1,7

1,4

1,4

1952

1,3

1,6

1,4

1,4

1956

1,0

1,1

1,0

1,0

Overige ongeldig uitgebrachte stemmen

1933

3,0

1,5

1,3

1,8

1937

2,9

1,6

1,3

1,8

1946

2,0

1,6

1,1

1,4

1948

2,3

1,8

1,3

1,7

1952

2,3

1,7

1,2

1,6

1956

1,6

1,1

0,8

1,1

Ongeldig uitgebrachte stemmen (totaal)

1933

6,3

5,2

3,6

4,6

1937

4,7

4,2

3,0

3,7

1946

3,4

3,8

2,8

3,1

1948

3,6

3,7

2,7

3,1

1952

3,6

3,3

2,6

3,0

1956

2,6

2,2

1,8

2,1

1 Voor 1933 en 1937 volgens inwonertal op 31-12-1937;

Voor 1946 en 1948 volgens inwonertal op 31-12-1947;

Voor 1952 en 1956 volgens inwonertal op 31-12-1955.

Blanco, overig ongeldig en ongeldig uitgebrachte stemmen (totaal), per urbanisatiegraad, 1956-1986, in percentages van het totaal aantal uitgebrachte stemmen

per urbanisatiegraad (voor 1956 en 1959: volgens urbanisatiegraad 1956: voor 1963 t/m 1977: volgens urbanisatiegraad 1960: voor 1981 en 1982: volgens urbanisatiegraad 1971.

Platteland

Verstedelijkt

Platteland

Steden

Nld

Geindustrialiseerde

plattelands-

gemeenten

Specifieke

Forensen

gemeenten

Plattelands-

stadjes 1

Kleine

steden

Middelgrote

steden

Grote

steden

.

Blanco uitgebrachte stemmen

1956

0,9

1,0

1,1

0,8

1,0

0,8

1,0

1,1

1,0

1,0

1959

1,0

1,2

1,4

0,9

1,6

0,9

1,3

1,4

1,7

1,4

1963

1,3

1,5

1,7

1,0

1,8

–

1,5

1,7

1,9

1,6

1967

1,3

1,7

1,9

1,1

1,6

–

1,5

1,7

1,6

1,5

1971 2

–

–

–

–

–

–

–

–

–

0,4

1972

0,3

0,3

0,4

0,2

0,3

–

0,3

0,4

0,2

0,3

1977

0,2

0,3

0,3

0,2

0,2

–

0,2

0,2

0,2

0,2

1981

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

–

0,2

0,2

0,2

0,2

1982

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

–

0,2

0,2

0,1

0,2

1986

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

0,1

Overig ongeldig uitgebrachte stemmen

1956

0,6

0,9

0,8

0,9

1,4

0,6

0,9

1,1

1,6

1,1

1959

0,6

1,0

0,9

0,9

1,1

0,8

0,9

1,1

1,2

1,0

1963

0,7

0,9

0,9

0,9

1,0

–

0,9

1,1

1,2

0,9

1967

0,9

1,2

1,3

1,1

1,4

–

1,2

1,5

1,4

1,3

1971 2

0,8

0,8

0,9

0,5

0,7

–

0,8

0,8

0,7

0,7

1972

0,4

0,4

0,4

0,4

0,4

–

0,3

0,4

0,4

0,4

1977

0,3

0,4

0,3

0,4

0,4

–

0,3

0,3

0,4

0,4

1981

0,3

0,3

0,3

0,4

0,3

–

0,3

0,4

0,3

0,3

1982

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

–

0,2

0,3

0,3

0,3

1986

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

0,2

Ongeldig uitgebrachte stemmen (totaal)

1956

1,5

1,9

1,9

1,7

2,4

1,4

1,9

2,2

2,6

2,1

1959

1,6

2,2

2,3

1,8

2,7

1,7

2,2

2,5

2,9

2,4

1963

2,0

2,4

2,6

1,9

2,8

–

2,4

2,8

2,9

2,5

1967

2,2

2,9

3,2

2,2

3,0

–

2,7

3,2

3,0

2,8

1971 2

0,8

0,8

0,9

0,5

0,7

–

0,8

0,8

0,7

0,7

1972

0,7

0,7

0,8

0,6

0,7

–

0,6

0,8

0,6

0,7

1977

0,6

0,6

0,6

0,6

0,6

–

0,5

0,6

0,5

0,6

1981

0,5

0,6

0,6

0,6

0,5

–

0,5

0,6

0,5

0,5

1982

0,4

0,5

0,5

0,4

0,4

–

0,4

0,5

0,4

0,5

1986

0,3

0,3

0,3

0,2

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

1989

0,3

0,3

0,2

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

0,3

1 Vanaf 1963 is er een gezamenlijk cijfer voor plattelandsstadjes en kleine steden, hier opgenomen onder kleine steden.

2 Over 1971 is geen splitsing gemaakt tussen blanco en overig ongeldige stemmen.

De volgende tabel geeft het percentage totaal ongeldig uitgebrachte stemmen naar mate van stedelijkheid (de indeling die voor de jaren 1994 en 1998 de indeling naar urbanisatiegraden verving, zie paragraaf 3.5).

Ongeldig uitgebrachte stemmen (totaal), naar mate van stedelijkheid, 1994-1998, in percentages van het totaal aantal uitgebrachte stemmen per categorie van stedelijkheid.

Stedelijkheid

1994

1998

Zeer sterk stedelijk

(omgevingsadressendichtheid 2500 km2)

1,1

0,3

Sterk stedelijk

(omgevingsadressendichtheid 1500-2500 km2)

0,2

0,1

Matig stedelijk

(omgevingsadressendichtheid 1000-1500 km2)

0,3

0,1

Weinig stedelijk

(omgevingsadressendichtheid 500-1000 km2)

0,3

0,1

Niet stedelijk

(omgevingsadressendichtheid 500 km2)

0,8

0,2

Nederland

0,5

0,2

Bron: CBS, Statistiek der Verkiezingen, Voorburg/Heerlen, 1933 en volgende jaren.

Zie voor een onderzoek van ongeldige stembiljetten: H. Verwey-Jonker, Ongeldige stembiljetten, in: Socialisme en Democratie, 9 (1952), pp. 767-776.

Scroll naar boven