De omvang van het boeddhisme in Nederland is beperkt. Precieze gegevens ontbreken. Een schatting in 1988 kwam uit op circa 17.000 personen. Er is echter wel sprake van groei. Kwam een inventarisatie in 1983 uit op 22 boeddhistische organisaties in Nederland, een meer recent overzicht (1990) beschrijft circa 40 organisaties. Eigen schattingen van de Boeddhistische Unie Nederland in 2000 komen nog aanzienlijk hoger uit.
De oorsprong van deze organisaties weerspiegelt twee fenomenen. Ten eerste zijn er Nederlanders die al dan niet via reizen naar Noord- en Zuidoost-Azië geïnspireerd zijn geraakt door op het boeddhisme geënte ideeën en hier organisaties oprichten om deze ideeën meer bekendheid te geven. Hun aantal wordt geschat op ongeveer 4.500 personen. In de tweede plaats zijn er immigrantengroepen die hun godsdienst meebrachten en hier via organisaties vorm aan trachtten te geven. Zo vluchtten na 1975 veel Vietnamezen weg uit hun land en kwam een deel daarvan in Nederland terecht. Daar richtten zij in 1984 de Stichting Vietnamese Boeddhistische Samenwerking in Nederland (Hoi Phat-Giao Viet-Nam Tai Hoa-Lan) op, gevestigd in Hoorn. Deze organisatie, die inmiddels over een eigen boeddhistische priester beschikt, telde in 1988 naar schatting 3000 leden. In totaal bevonden zich toen ongeveer 12.600 boeddhisten van Aziatische herkomst in Nederland. Inmiddels is dit aantal als gevolg van een stijgende immigratie sterk toegenomen.
De verschillende hoofdrichtingen in het boeddhisme zijn ook in Nederland vertegenwoordigd. Zo zijn er organisaties die zich op het theravada-boeddhisme baseren als de Boeddharma Stichting en Tempel in Waalwijk en het Boeddhayana Centrum in Den Haag; organisaties, die geënt zijn op het Tibetaanse vajrayana-boeddhisme als de Orde Arya Maitreya Mandala in Oegstgeest en de Dharmadhatu in Amsterdam met Dharma-studiegroepen in Utrecht, Groningen en Leiden; en op het zen-boeddhisme georiënteerde organisaties als de Association Zen Internationale met kringen in Heerlen en Roermond en het Kanzeon Sangha (Zen Centrum Amsterdam).
In 1967 richtten een aantal Nederlandse boeddhisten de Stichting Nederlands Boeddhistisch Centrum op. Doel was het boeddhisme in Nederland te stimuleren en een overkoepelende organisatie te zijn voor alle boeddhistische organisaties en instellingen in Nederland. Sinds 1968 verscheen een eigen tijdschrift: Saddharma (de Goede Leer). Als overkoepelende instantie slaagde deze organisatie niet. Er ontstonden vele nieuwe sanghas (gemeenten) onder leiding van lama’s, monniken en zen-meesters, afkomstig uit Oost-Azië, die geen behoefte voelden zich bij deze organisatie aan te sluiten. In 1978 veranderde deze organisatie daarom haar naam in Stichting Vrienden van het Boeddhisme. Zij deed dit mede omdat in hetzelfde jaar de Boeddhistische Unie van Nederland (BUN) tot stand kwam, bestaande uit vertegenwoordigers van boeddhistische groeperingen in Nederland. De BUN probeerde zo de overkoepelende functie te vervullen, waarin de eerder genoemde stichting niet geslaagd was. Tevens werd de BUN lid van de Boeddhistische Unie van Europa. In 2000 wist de BUN zendtijd te bemachtigen voor de Boeddhistische Omroep Nederland.
Het meest uitgebreide overzicht van de boeddhistische organisaties in Nederland geeft de publikatie van V.J. van Gemert. Een samenvatting daarvan is te vinden in de, in de volgende literatuuropgave vermelde, publikatie van R. Kranenborg.
- Boeddhistische Unie van Nederland (BUN)
- Stichting Vrienden van het Boeddhisme
- Boeddhistische Omroep Nederland.
Voor verdere informatie, zie:
- R. Kranenborg, „Boeddhisme in Nederland: een overzicht”, in: Religieuze bewegingen in Nederland, 23 (1991), pp. 121-136
- V.J. van Gemert, Boeddhisme in Nederland, Nijmegen, 1990
- H.C. Stoffels, „Wegwijzer in Boeddhistisch Nederland”, in: Religieuze Bewegingen in Nederland, 7 (1983)
- I. den Boer en R. Janssen, „Boeddhisme”, in: H. Schaeffer (hoofdred.), Handboek Godsdienst in Nederland, Amersfoort, 1992, pp. 97-103.