Burgerparticipatie is de overkoepelende term voor het direct of indirect betrekken van burgers (al dan niet georganiseerd in maatschappelijke organisaties) bij het lokale beleid.

Hoewel twee-derde van de gemeenten geen referendumverordening kennen en er in de gemeenten die wel het referendum kennen er weinig gebruik van wordt gemaakt, is het lokaal referendum toch één van de meest bekende middelen voor burgers om invloed uit te oefenen op de gemeentelijke besluitvorming. Er zijn verschillende soorten referenda. Als het initiatief uitgaat van de gemeente is er sprake van een raadplegende referenda. Ligt het initiatief bij de burger, dan spreekt men van een raadgevend referendum. Gaat het referendum over een reeds genomen besluit, dan betreft het een correctief referendum (al dan niet raadplegend of raadgevend). Is het referendum bindend, dan gaat het om een verplicht referendum, anders is het een facultatief referendum. De Tijdelijke referendumwet (op 2005 vervallen) regelde het facultatief raadgevende correctieve referendum. Dit referendum had als onderwerp gemeentebesluiten die door het college referendabel waren verklaard. Een verzoek tot het houden van een dergelijk referendum kon worden gedaan door een bepaald percentage van de kiesgerechtigden binnen 3 weken na bekendmaking van het besluit waar het referendum betrekking op had. De uitslag van het referendum was afwijzend als een meerderheid tegen het besluit stemde en als die meerderheid tenminste 30% van de kiesgerechtigden uitmaakte.

Zie voor uitgebreider informatie:

Wat vinden de burgers zelf van de effectiviteit van de burgerparticipatie? Uit onderzoek blijkt een meerderheid cynisch is over de gemeentelijke politiek:

Percentage kiezers dat het eens dan wel oneens is met de stelling: “gemeenteraadsleden bekommeren zich niet zo veel om de mening van mensen zoals ik”, 1986-2006.

	Eens	Oneens	Weet niet
1986	38	40	23
1994	49	34	17
1998	46	44	10
2002	53	27	20
2006	63	31	6

Bron: SGBO, Gemeenteraadverkiezingen in zicht, 1982-2006, Den Haag, 2006.

Percentage kiezers dat het eens dan wel oneens is met de stelling: “Mensen zoals ik hebben geen enkele invloed op de gemeentepolitiek”, 1986-2006.

	eens	oneens	weet niet
1986	40	44	17
1994	46	44	11
1998	40	53	7
2002	51	38	12
2006	63	31	6

Bron: SGBO, Gemeenteraadverkiezingen in zicht, 1982-2006, Den Haag, 2006.

Het is maar de vraag of dit toegenomen cynisme veroorzaakt wordt door ontevredenheid over de gemeente.

Het antwoord op de vraag: “In hoeverre bent u tevreden over het bestuur van uw gemeente?”.

	zeer tevreden	tevreden	matig tevreden	ontevreden	zeer ontevreden
1986	2	39	46	9	3
1994	1	35	48	11	4
1998	2	35	40	29	4
2002	1	30	54	12	4
2006	2	33	44	10	3

Bron: SGBO, Gemeenteraadverkiezingen in zicht, 1982-2006, Den Haag, 2006.

Verder blijkt uit dit onderzoek dat de burger meent dat de gemeentelijke politiek niet van grote invloed is op het dagelijkse leven.

Invloed van gemeentelijke beslissingen op het dagelijks leven.

	veel	weinig	helemaal geen	totaal
1986	11	53	36	100
1994	20	57	23	100
1998	18	57	25	100
2002	18	71	12	101
2006	22	68	10	100

Bron: SGBO, Gemeenteraadverkiezingen in zicht, 1982-2006, Den Haag, 2006.

De interesse voor de lokale politiek is dan ook betrekkelijk gering, zie onderstaande tabel.

Mate van interesse in de lokale politiek

	zeer	tamelijk	nauwelijks	niet	totaal
1982	11	35	33	22	101
1986	7	37	37	19	100
1990	9	35	37	19	100
1994	9	41	27	23	100
1998	11	50	19	20	100
2002	5	41	45	9	100
2006	7	42	41	9	99

Bron: SGBO, Gemeenteraadverkiezingen in zicht, 1982-2006, Den Haag, 2006.

Een vergelijking met de interesse voor de landelijke politiek verduidelijkt dit nog eens.

Belangstelling voor lokale en landelijke politiek: percentages zeer en tamelijk geïnteresseerd.

	lokaal	nationaal
1982	45	61
1986	44	64
1990	44	53
1994	50	61
1998	61	65
2002	47	62
2006	49	70

Bron: SGBO, Gemeenteraadverkiezingen in zicht, 1982-2006, Den Haag, 2006.

De Tweede-Kamerverkiezingen worden over het algemeen dan ook duidelijk belangrijker gevonden dan de gemeenteraadsverkiezingen: de opkomst voor de Kamerverkiezingen is altijd duidelijk hoger dan die voor de gemeenteraadsverkiezingen. Bij de stemkeuze voor de gemeenteraadsverkiezingen worden door de jaren heen landelijke overwegingen belangrijker gevonden dan lokale overwegingen, zie onderstaande tabel.

Het belang van lokale of landelijke overwegingen bij de stemkeuze voor de gemeenteraadsverkiezingen.

	lokaal	landelijk	beide	weet niet
1982	20	45	16	19
1986	28	52	15	16
1990	33	34	9	25
1994	31	45	14	11
1998	35	37	15	20
2002	29	38	20	14
2006	26	40	25	9

Zie verder over participatie:

• P. van Houwelingen, Burgermacht op eigen kracht? : een brede verkenning van ontwikkelingen in burgerparticipatie, Den Haag, Sociaal en Cultureel Planbureau, 2014
• P.W. Tops, Moderne regenten; over lokale democratie, Amsterdam/Antwerpen, 1994
• P. Depla en J. Monasch, In de buurt van politiek, Amsterdam, 1994
• P.W. Tops en P. Depla, „Vernieuwing van de lokale democratie, een ordening van de discussie”,in: Acta Politica, 1993, nr. 3, pp. 327-362
• M. van Tilburg, Lokaal of nationaal?, het lokale karakter van de gemeenteraadsverkiezingen in Nederlandse gemeenten (1974-1990), Den Haag, 1993
• M.H. Leijenaar, „Lokale politiek”, in: J.W. van Deth (red.), Handboek politicologie, Assen, 1993, pp. 229-249
• S.A.J. Denters en H. van der Kolk, Leden van de raad, …, Delft, 1993
• W. Derksen, De gemeente als gemeenschap, Den Haag, 1992
• S.A.H. Denters en H.M. de Jong, Tussen burger en bestuur, een empirisch onderzoek naar de positie van het raadslid in de Overijsselse gemeenten, Enschedé, 1992
• P.W. Tops, S.A.H. Denters, P. Depla, J.W. van Deth, M.H. Leijenaar en B. Niemöller, Lokale democratie en bestuurlijke vernieuwing in Amsterdam, Den Haag, Utrecht, Eindhoven, Tilburg, Nijmegen en Zwolle, Delft, 1991
• J.J.A. Thomassen, „Politieke representatie”, in: J.J.A. Thomassen (red.), Hedendaagse democratie, Alphen aan den Rijn, 1991, pp. 165-186
• W. Derksen en A.F.A. Korsten (red.), Lokaal bestuur in Nederland, Alphen aan den Rijn, 1989
• Sociaal en Cultureel Planbureau, Gemeente, burger, klant, Den Haag, 1987
• E. Elzinga, Politieke participatie in Nederland, Amsterdam, 1985
• R.B. Andeweg, „De burger in de Nederlandse politiek”, in: R.B. Andeweg, A. Hoogerwerf en J.J.A. Thomassen (red.), Politiek in Nederland, 2e druk, Alphen aan den Rijn, 1985
• J.J. Thomassen, F. Heunks, J.W. van Deth en E. Elsinga, De verstomde revolutie, Alphen aan den Rijn, 1983
• A.F.A. Korsten, Het spraakmakende bestuur, Den Haag, 1979
• R.L. Morlan, Gemeentepolitiek in debat; opvattingen van burgers en bestuurders, Alphen aan den Rijn, 1974