In 1980 werd de extreem-rechtse Centrumpartij opgericht door jongeren, die uit de Nederlandse Volksunie (NVU) waren getreden, omdat zij deze groepering van J. Glimmerveen te ver vonden gaan in haar verering van het nazisme. In 1979 hadden zij eerst de Nationale Centrum Partij opgericht, die in 1980 – na negatieve publiciteit – werd opgedoopt in de Centrumpartij. Direct na de oprichting trad drs. J.G.H. Janmaat tot de partij toe. Janmaat had een persoonlijke zwerftocht door vele politieke partijen achter de rug, maar vond in de Centrumpartij zijn politiek tehuis. In 1981 deed de partij aan de verkiezingen voor de Tweede Kamer mee, maar behaalde geen zetel. In 1982 was zij wel succesvol: zij kreeg één zetel, die door Janmaat werd bezet. Het voornaamste programmapunt was gericht tegen de aanwezigheid van buitenlanders (vooral gastarbeiders) in Nederland. In 1984 ontstond, na een reeks interne conflicten, een scheuring in de partij. Janmaat werd als lid geroyeerd. Hij bleef overigens in de Tweede Kamer zitten en richtte met enkele medestanders de partij Centrumdemocaten op, die programmatisch niet veel verschilt van de Centrumpartij. De Centrumpartij werd in 1986 failliet verklaard, maar keerde als Centrumpartij ’86 (CP’86) spoedig weer terug. Van de twee partijen ontwikkelde de CP’86 zich tot de meest radicaal rechts-extreme partij. De gematigd rechts-extreme Centrumdemocraten onder leiding van Janmaat verloren in 1986 hun enige Kamerzetel, maar wisten deze in 1989 terug te winnen. Bij de electorale aardverschuiving in 1994 werden zelfs drie zetels behaald; minder overigens dan opiniepeilingen eerder dat jaar hadden gemeten. In 1998 verdween de partij weer uit het parlement.
Algemene informatie over de naoorlogse rechtsextremisme vindt men bij:
- J. van Holsteyn en C. Mudde (red.), Extreem-rechts in Nederland. ’s-Gravenhage, 1998
- J. van Donselaar, De staat paraat? De bestrijding van extreem-rechts in West-Europa, Z.pl., 1995
- R. van den Brink, De internationale van de haat: extreem-rechts in West-Europa, Amsterdam, 1994
- F. Elbers en M. Fennema, Racistische partijen in West-Europa: tussen nationale traditie en Europese samenwerking, Leiden, 1993
- J. van Donselaar, Fout na de oorlog: fascistische en racistische organisaties in Nederland 1950-1990, Amsterdam, 1991
- De rechterkant van Nederland: een overzicht van extreem-rechtse en fascistische verschijnselen in Nederland, Amsterdam, 1983
- Oud en nieuw fascisme, Amsterdam, 1981.
Specifiek over de NVU: C. Bouw, J. van Donselaar en C. Nelissen, De Nederlandse Volks-Unie: portret van een rascistische splinterpartij, Bussum, 1981.
Specifiek over de Centrumpartij en de Centrumdemocraten:
- P. Rensen, Dansen met de duivel: undercover bij de Centrumdemocraten, Amsterdam/Antwerpen, 1994
- J. Rath, Migranten, de Centrumpartij en de deelraadsverkiezingen van 16 mei 1984 te Rotterdam, Leiden, 1985
- M. de Hond, De opkomst van de Centrumpartij: een onderzoek onder de aanhang van de Centrumpartij in het najaar van 1983, Amsterdam, 1983
- J. van Donselaar, Stemmen op de Centrumpartij: de opkomst van de anti-vreemdelingen partijen in Nederland, Leiden, 1983
- K. Brants, Van vreemde smetten vrij: opkomst van de Centrumpartij, Bussum, 1983
- J. Kniesmeijer, De crisis en de nieuwe zondebok: de racistische politiek van de Centrumpartij, Voorburg, z.j.
Over extreem-rechts in het algemeen: J. van Holsteyn en C. Mudde (red.), Extreem-rechts in Nederland, Den Haag, 1998.