Deelgemeenten bestaan in hun huidige vorm sinds de Wet dualisering gemeentebestuur. Deelgemeenten worden ingesteld door een gezamenlijk besluit van raad, college en burgemeester. Bij die verordening kan een deelgemeentebestuur worden ingesteld. Dat bestuur bestaat uit een rechtstreeks gekozen deelraad en een door die deelraad benoemd dagelijks bestuur. De gemeenteraad kan aan de deelraad geheel of gedeeltelijk de bevoegdheid overdragen tot het vaststellen van algemeen verbindende voorschriften. De deelraad is een vertegenwoordigend orgaan waarvoor rechtstreekse verkiezingen zijn voorgeschreven.
Het kabinet-Rutte vond dat deelgemeenten steeds meer een afzonderlijke bestuurslaag zijn gaan vormen. Dat was aanleiding om een wetsvoorstel in te dienen om de bevoegdheid van gemeentebesturen om deelgemeenten in te stellen af te schaffen. In 2011, toen het kabinet aantrad, waren er alleen in Amsterdam en Rotterdam deelgemeenten ingesteld. Het ging daarbij in Amsterdam om zeven deelgemeenten met in totaal 203 deelraadsleden en 29 bestuurders en in Rotterdam om veertien deelgemeenten met in totaal 272 deelraadsleden en 49 bestuurders.
Zie: Bijlage 33.017, Handelingen Tweede Kamer, 2011-2012, nrs. 1 e.v. Wijziging van de Gemeentewet en enige andere wetten in verband met het afschaffen van de bevoegdheid van gemeentebesturen om deelgemeenten in te stellen.
Het wetsvoorstel werd op 5 juli 2012 door de Tweede Kamer aangenomen met de stemmen van SP, VVD, CDA, PVV, groep-Kortenoeven/Hernandez en Brinkman vóór. Zie: Handelingen Tweede Kamer, 2011-2012.
De Eerste Kamer aanvaardde het wetsvoorstel op 5 februari 2013 met de stemmen PVV, VVD, CDA, SGP, SP, D66 en 50PLUS vóór. Zie: Handelingen Eerste Kamer, 2012-2013.
Dorps- en wijkraden kunnen, in tegenstelling tot de deelraden, wat het kabinet-Rutte betreft gewoon blijven bestaan. Die raden hebben een adviserende rol richting het gemeentebestuur. Ze kunnen echter ook met beperkte uitvoerende bevoegdheden worden belast. Het is niet noodzakelijk dat het gemeentebestuur besluit tot het houden van rechtstreekse verkiezingen voor deze raden, maar het blijf wel mogelijk. Reden: dorps- en wijkraden vervullen een belangrijke functie als behartiger van de belangen van de gemeenschap in kleine kernen als onderdeel van met name uitgestrekte plattelandsgemeenten, zij dragen bij aan de leefbaarheid van die kernen en vormen een klankbord voor het gemeentebestuur. Het is aan gemeenten zelf om te bezien hoe zij de burger met gebruikmaking van deze mogelijkheden bij het bestuur betrekken.