Hoewel het duidelijk moge zijn, dat de aard van de religieuze gezindte verband vertoont met de uitgesproken partijvoorkeur, is dit niet voor alle kiezers die zich tot een bepaald kerkgenootschap rekenen in gelijke mate het geval. Vooral de frequentie van het kerkbezoek, in kiezersonderzoek gezien als indicator van de intensiteit van de geloofsbeleving, hangt samen met de partijkeuze van de gelovige kiezers. In tabel 28 tot en met 35B zijn gegevens opgenomen met betrekking tot de frequentie van het kerkbezoek en de partijkeuze. De gegevens hebben uitsluitend betrekking op die kiezers, die zich tot een bepaalde kerkelijke gezindte of kerkgenootschap rekenen.
Tabel 28. Kerkbezoek en stemgedrag, 1956
|
Rooms katholiek |
Nederlands hervormd |
Kerkelijk gereformeerd |
|
|
PvdA |
1 |
17 |
2 |
|
KVP |
89 |
– |
– |
|
ARP |
– |
17 |
81 |
|
CHU |
– |
44 |
2 |
|
VVD |
– |
6 |
– |
|
CPN |
– |
||
|
Anders en |
|||
|
geen antwoord |
10 |
16 |
15 |
|
Totaal |
100% |
100% |
100% |
N.B. Bij het kerkbezoek gaat het om de personen die „in de laatste week (in de laatste zeven dagen) naar de kerk (synagoge)” zijn geweest.
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1998.
Tabel 29. Kerkbezoek en stemgedrag, 1971
|
Wekelijks |
Alleen op spe- ciale dagen |
Paar keer per jaar |
Nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
8 |
21 |
24 |
45 |
17 |
|
KVP |
44 |
24 |
15 |
5 |
32 |
|
ARP |
16 |
4 |
6 |
4 |
12 |
|
CHU |
10 |
7 |
6 |
4 |
8 |
|
VVD |
4 |
14 |
11 |
14 |
7 |
|
D66 |
3 |
14 |
15 |
9 |
7 |
|
CPN |
– |
1 |
1 |
4 |
1 |
|
PSP |
0 |
– |
0 |
0 |
1 |
|
PPR |
2 |
3 |
3 |
1 |
2 |
|
SGP |
4 |
1 |
– |
1 |
3 |
|
GPV |
3 |
1 |
– |
– |
2 |
|
DS’70 |
3 |
11 |
14 |
7 |
6 |
|
BP/RVP |
1 |
– |
– |
3 |
1 |
|
NMP |
1 |
– |
1 |
3 |
1 |
|
Andere partij |
2 |
– |
2 |
1 |
|
|
Totaal |
101% |
101% |
98% |
101% |
101% |
|
N= |
677 |
132 |
149 |
163 |
1121 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1971.
Tabel 30. Kerkbezoek en stemgedrag, 1972
|
Wekelijks |
Eens per maand |
Paar keer per jaar |
Nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
6 |
17 |
24 |
36 |
16 |
|
KVP |
31 |
21 |
17 |
3 |
22 |
|
ARP |
23 |
9 |
5 |
3 |
14 |
|
CHU |
11 |
7 |
6 |
3 |
8 |
|
VVD |
5 |
22 |
24 |
27 |
15 |
|
D66 |
1 |
4 |
4 |
8 |
3 |
|
CPN |
0 |
2 |
3 |
3 |
1 |
|
PSP |
1 |
– |
1 |
– |
1 |
|
PPR |
4 |
8 |
8 |
7 |
6 |
|
SGP |
8 |
2 |
– |
– |
4 |
|
GPV |
4 |
– |
– |
– |
2 |
|
DS’70 |
1 |
6 |
7 |
3 |
3 |
|
BP/RVP |
1 |
2 |
2 |
3 |
2 |
|
NMP |
– |
1 |
1 |
2 |
1 |
|
RKPN |
3 |
– |
– |
1 |
2 |
|
Andere partij |
0 |
1 |
1 |
1 |
1 |
|
Totaal |
99% |
102% |
103% |
100% |
101% |
|
N = |
435 |
137 |
157 |
155 |
884 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1972.
Tabel 31. Kerkbezoek en stemgedrag, 1977
|
Wekelijks |
Eens per maand |
Paar keer per jaar |
Nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
9 |
25 |
36 |
53 |
25 |
|
CDA |
72 |
46 |
29 |
16 |
48 |
|
VVD |
7 |
17 |
20 |
20 |
14 |
|
D66 |
3 |
6 |
8 |
5 |
5 |
|
CPN |
– |
– |
1 |
1 |
0 |
|
PSP |
– |
– |
1 |
– |
0 |
|
PPR |
1 |
1 |
4 |
3 |
2 |
|
SGP |
6 |
– |
– |
– |
2 |
|
GPV |
2 |
1 |
– |
– |
1 |
|
DS’70 |
– |
– |
1 |
– |
0 |
|
BP/RVP |
– |
2 |
1 |
1 |
1 |
|
RKPN |
0 |
– |
– |
– |
0 |
|
Andere partij |
1 |
1 |
– |
– |
1 |
|
Totaal |
101% |
99% |
101% |
99% |
99% |
|
N = |
345 |
173 |
194 |
130 |
842 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1977.
Tabe1 32. Kerkbezoek en stemgedrag, 1981
|
Wekelijks |
Eens per maand |
Paar keer per jaar |
Nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
6 |
15 |
22 |
38 |
19 |
|
CDA |
69 |
52 |
39 |
19 |
48 |
|
VVD |
4 |
13 |
24 |
21 |
14 |
|
D66 |
5 |
14 |
11 |
15 |
10 |
|
CPN |
0 |
– |
1 |
1 |
1 |
|
PSP |
1 |
1 |
1 |
3 |
1 |
|
PPR |
1 |
4 |
1 |
1 |
2 |
|
SGP |
5 |
– |
– |
0 |
2 |
|
GPV |
4 |
– |
– |
– |
1 |
|
RPF |
3 |
1 |
– |
– |
1 |
|
EVP |
2 |
1 |
– |
– |
1 |
|
DS’70 |
0 |
– |
1 |
0 |
0 |
|
BP/RVP |
0 |
– |
– |
– |
0 |
|
RKPN |
0 |
– |
– |
– |
1 |
|
CP/CD |
0 |
– |
– |
0 |
0 |
|
SP |
– |
– |
1 |
0 |
0 |
|
Andere partij |
– |
1 |
– |
1 |
0 |
|
Totaal |
100% |
102% |
101% |
99% |
101% |
|
N= |
385 |
168 |
207 |
241 |
1001 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1981.
Tabel 33. Kerkbezoek en stemgedrag, 1982
|
Wekelijks |
Eens per maand |
Paar keer per jaar |
(Bijna) nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
6 |
16 |
29 |
41 |
22 |
|
CDA |
66 |
41 |
29 |
16 |
40 |
|
VVD |
10 |
28 |
32 |
30 |
24 |
|
D66 |
2 |
6 |
5 |
6 |
4 |
|
CPN |
– |
1 |
1 |
2 |
1 |
|
PSP |
0 |
– |
1 |
2 |
1 |
|
PPR |
1 |
5 |
2 |
2 |
2 |
|
SGP |
7 |
– |
– |
1 |
2 |
|
GPV |
2 |
1 |
1 |
– |
1 |
|
RPF |
4 |
– |
– |
– |
1 |
|
EVP |
1 |
2 |
1 |
– |
1 |
|
DS’70 |
– |
– |
1 |
1 |
0 |
|
BP/RVP |
– |
– |
– |
1 |
|
|
SP |
– |
– |
– |
1 |
0 |
|
Totaal |
99% |
100% |
102% |
103% |
104% |
|
N= |
276 |
159 |
206 |
201 |
842 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1982.
Tabel 34. Kerkbezoek en stemgedrag, 1986
|
Wekelijks |
Eens per maand |
Enkele keren per jaar |
(Bijna) nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
14 |
20 |
23 |
42 |
24 |
|
CDA |
63 |
56 |
41 |
27 |
48 |
|
VVD |
5 |
15 |
23 |
19 |
14 |
|
D66 |
2 |
5 |
8 |
7 |
5 |
|
CPN |
– |
– |
– |
– |
– |
|
PSP |
0 |
– |
2 |
1 |
1 |
|
PPR |
0 |
1 |
1 |
2 |
1 |
|
SGP |
6 |
– |
– |
– |
2 |
|
GPV |
5 |
– |
– |
1 |
2 |
|
RPF |
4 |
1 |
– |
1 |
2 |
|
EVP |
– |
– |
1 |
– |
0 |
|
CP/CD |
– |
– |
– |
1 |
0 |
|
Andere partij |
– |
2 |
1 |
1 |
1 |
|
Totaal |
99% |
100% |
100% |
102% |
100% |
|
N = |
237 |
130 |
167 |
172 |
706 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1986.
Tabel 35. Kerkbezoek en stemgedrag, 1989
|
Wekelijks |
2 tot 3 keer per maand |
1 keer per maand |
Enkele keren per jaar |
(Bijna) nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
11 |
22 |
18 |
28 |
42 |
24 |
|
CDA |
60 |
63 |
62 |
43 |
25 |
48 |
|
VVD |
3 |
7 |
8 |
13 |
18 |
10 |
|
D66 |
3 |
5 |
7 |
12 |
10 |
7 |
|
Groen Links |
0 |
3 |
3 |
1 |
3 |
2 |
|
SGP |
9 |
– |
– |
– |
– |
3 |
|
GPV |
7 |
– |
– |
– |
1 |
3 |
|
RPF |
6 |
– |
– |
– |
1 |
2 |
|
CP/CD |
– |
– |
1 |
– |
1 |
0 |
|
Andere partij |
0 |
– |
1 |
2 |
1 |
1 |
|
Totaal |
99% |
100% |
100% |
99% |
102% |
100% |
|
N= |
258 |
76 |
89 |
180 |
195 |
798 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1989.
Tabel 35A. Kerkbezoek en stemgedrag, 1994
|
Wekelijks |
2 tot 3keer per maand |
1 keer per maand |
Enkele keren per jaar |
(Bijna)nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
7 |
16 |
14 |
18 |
32 |
18 |
|
CDA |
52 |
49 |
39 |
29 |
15 |
35 |
|
VVD |
8 |
16 |
25 |
26 |
29 |
21 |
|
D66 |
5 |
7 |
18 |
17 |
13 |
12 |
|
GroenLinks |
3 |
3 |
4 |
2 |
3 |
3 |
|
SGP |
3 |
– |
– |
– |
– |
1 |
|
GPV |
4 |
1 |
– |
1 |
– |
1 |
|
RPF |
9 |
– |
– |
1 |
– |
3 |
|
CD |
1 |
– |
– |
1 |
1 |
1 |
|
AOV/Unie 55+ |
7 |
7 |
– |
5 |
4 |
5 |
|
SP |
– |
1 |
– |
1 |
1 |
1 |
|
andere partij |
– |
– |
– |
– |
2 |
1 |
|
Totaal |
99% |
100% |
100% |
101% |
100% |
102% |
|
N= |
180 |
75 |
81 |
157 |
189 |
692 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1994
Tabel 35B. Kerkbezoek en stemgedrag, 1998
|
Wekelijks |
2 tot 3keer per maand |
1 keer per maand |
Enkele keren per jaar |
(Bijna) nooit |
Totaal % |
|
|
PvdA |
10 |
27 |
29 |
31 |
33 |
25 |
|
CDA |
47 |
47 |
36 |
24 |
14 |
32 |
|
VVD |
5 |
11 |
19 |
22 |
30 |
18 |
|
D66 |
2 |
2 |
9 |
13 |
10 |
8 |
|
GroenLinks |
4 |
8 |
5 |
6 |
9 |
6 |
|
SGP |
6 |
– |
– |
– |
1 |
2 |
|
GPV |
8 |
1 |
– |
0 |
– |
3 |
|
RPF |
17 |
1 |
– |
– |
– |
5 |
|
CD |
0 |
– |
– |
– |
1 |
0 |
|
Unie 55+ |
– |
– |
1 |
0 |
– |
0 |
|
AOV |
– |
– |
– |
– |
– |
– |
|
Senioren 2000 |
0 |
– |
– |
– |
1 |
0 |
|
SP |
1 |
1 |
2 |
4 |
3 |
2 |
|
andere partij |
0 |
1 |
– |
0 |
1 |
0 |
|
Totaal |
100% |
99% |
101% |
100% |
103% |
101% |
|
N= |
230 |
85 |
101 |
232 |
198 |
846 |
Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1998
Tot aan 1972 zijn gegevens schaars, maar beschikbare data wijzen er overduidelijk op, dat kerkgaande gelovigen een relatief homogeen stemgedrag vertonen (zie tabel 28). Dit is vooral het geval bij katholieken en gereformeerden: vrijwel zonder uitzondering stemmen kerkgaande katholieken en gereformeerden op respectievelijk de KVP en de ARP (of mogelijk een kleine protestants-christelijke partij). Bij de Nederlands hervormden stemt een ruime meerderheid van de kerkgaande gelovigen op de CHU of een andere protestantse politieke partij.
In het midden van de jaren zestig neemt onder kerkgaande gelovigen de eensgezindheid wat betreft de partijkeuze af. Niet langer stemmen kerkgaande gelovigen vrijwel zonder uitzondering op die partij die gebaseerd is op het religieuze beginsel dat men ook zelf aanhangt.
Bij de gegevens die sinds 1971 via het Nationaal kiezersonderzoek zijn verzameld, is bij de hier gegeven presentatie geen onderscheid gemaakt naar de aard van de religieuze gezindte, maar blijft deze beperkt tot de relatie tussen de frequentie van het kerkbezoek (ongeacht de gezindte) en de partijkeuze.
In 1971 stemt van de gelovigen die wekelijks de kerk bezoeken ongeveer tachtig procent op een der confessionele partijen. Gelovige kiezers die minder frequent een kerkdienst bezoeken, stemmen beduidend minder op een confessionele partij en geven in aanzienlijke mate steun aan seculiere partijen. Gelovige doch niet via kerkbezoek praktizerende kiezers stemmen in overgrote meerderheid op seculiere partijen; onder deze groep kiezers is in 1971 de PvdA veruit de grootste partij. Het beeld voor 1972 wijkt slechts op details van dat van 1971 af. Van de mensen die wekelijks de kerk bezoeken stemt tachtig procent op een partij op religieuze grondslag, en met de afname van de frequentie van het kerkbezoek neemt het stemmenaandeel van deze confessionele partijen sterk af. Onder de groep gelovigen die nooit een kerk bezoeken is het percentage stemmen voor confessionele partijen uitermate gering; onder deze groep kiezers doen in 1972 vooral de PvdA en VVD het electoraal gezien uitstekend.
Na de vorming van het CDA zien we met betrekking tot de relatie tussen kerkgang (als indicator van geloofsintentie) en stemgedrag weliswaar geen wezenlijke maar wel graduele verschillen ten opzichte van de voorgaande periode. Het CDA trekt bij haar eerste deelname aan Tweede-Kamerverkiezingen in 1977 ruim 70% van de stemmen der wekelijks kerkgaande gelovige kiezers. In de jaren tachtig zakt dit aandeel tot zestig procent en in de jaren negentig zet deze daling zich door tot rond of zelfs onder de 50% (in 1998). Een aanzienlijk deel van de stemmen van deze groep gelovigen gaat naar de kleine confessionele partijen. Tot 1994 gaat het in totaal om ongeveer vijftien procent, en in 1998 bedraagt het aandeel van deze partijen onder de wekelijks kerkgaande gelovigen zelfs 31%. Over het geheel genomen geldt dat naarmate de frequentie van de kerkgang afneemt het percentage stemmen voor een confessionele partij eveneens daalt. Van de gelovige kiezers die de kerk niet zeer vaak bezoeken stemt bijna niemand op een der kleine confessionele partijen, terwijl het aandeel der stemmen voor het CDA in die groepen eveneens relatief bescheiden is.
Van de gelovige kiezers die (praktisch) nooit een kerkdienst bezoeken gaan de meeste stemmen naar de PvdA. In de jaren tachtig weet de partij bij deze groep kiezers een score van ongeveer 40% te behalen. In de jaren negentig neemt het aandeel van de PvdA onder de niet-kerkgaande gelovigen af tot ruim 30% en slaagt de VVD erin een vrijwel even groot aandeel onder deze kiezers te werven. Evenals voor PvdA en VVD stijgt voor D66 het percentage stemmen naarmate de frequentie van het kerkbezoek van de gelovige kiezers afneemt. Voor GroenLinks is dit opmerkelijk genoeg niet het geval; deze partij weet een min of meer gelijk deel van de stemmen der gelovige kiezers te winnen, ongeacht hun geloofsintentie zoals gemeten middels de frequentie van hun kerkbezoek.