De gegevens die betrekking hebben op het verband tussen leeftijd en stemgedrag zijn opgenomen in de tabellen 7 tot en met 18B. Voor de periode tot aan 1967 zijn de gegevens over deze relatie overigens uiterst schaars.

Tabel 7. Leeftijd en stemgedrag, 1952 en 1956

	Tot 35 jaar		35-50 jaar		50-65 jaar		65 jaar en ouder
	1952	1956	1952	1956	1952	1956	1952	1956
PvdA	25	22	30	28	31	24	29	32
Grote con-
fessionele
partijen	44	51	45	44	44	47	48	51
KVP	24	32	30	22	23	27	24	26
Geen
antwoord	24	21	16	20	13	22	9	11

Bron: J. J. De Jong, Overheid en onderdaan, Wageningen, 1956, p. 191.

Tabel 8. Leeftijd en stemgedrag, 1954

	Tot 35 jaar	35-50 jaar	50-65 jaar	65 jaar en ouder
PvdA	31	33	34	35
KVP	28	32	26	28
AR	16	9	14	16
CHU	9	12	8	10
VVD	7	9	13	7
CPN	3	3	2	4
Overige partijen	6	3	3	1
Totaal	100%	101%	100%	101%

Bron: De Nederlandse kiezer, ’s-Gravenhage, 1956, p. 85.

Tabel 9. Leeftijd en stemgedrag, 1956

	23-24 jaar	35-49 jaar	50-64 jaar	65 jaar en ouder	totaal %
KVP	29	27	21	18	25
PvdA	25	24	26	19	24
AR	11	11	14	20	13
CHU	11	12	9	18	11
VVD	14	17	18	12	16
Kleine partijen	1	1	2	1	2
Niet gestemd of blanco	7	4	5	8	5
Geen antwoord	2	4	5	4	4
Totaal	100%	100%	100%	100%	100%
N =	493	551	364	148	1556

Bron: L. van der Land e.a. Kiezen en verkiezing. Verslag van een onderzoek met betrekking tot de verkiezingen van 1956 in Nieuwer- Amstel voor de Tweede Kamer der Staten Generaal, Amsterdam, 1963, p. 23

Tabel 10. Leeftijd en stemgedrag. 1956 en 1968

	21-34 jaar		35-49 jaar		50-64 jaar		65 jaar en ouder	totaal %
	1956	1968	1956	1968	1956	1968	1956	1956	1968
KVP	37	19	24	19	30	30	27	30	22
ARP	12	16	15	12	13	9	9	13	12
CHU	9	7	9	10	13	10	10	10	9
PvdA	30	24	36	31	30	33	40	33	29
VVD	6	8	9	11	7	10	10	8	9
D66	–	17	–	10	–	3	–	–	10
Overige partijen	6	10	8	7	7	7	3	6	8
Totaal	100%	101%	101%	100%	100%	102%	99%	100%	99%
N =	363	512	411	568	220	433	127	1121	1513

Toelichting: Van de leeftijdsgroep van 65 jaar en ouder zijn voor 1968 geen gegevens beschikbaar.

Bron: A. Lijphart, The Netherlands; continuity and change in voting behavior, in: R. Rose (ed.), Electoral behavior. A comprative handbook, London, 1974 p. 255

Tabel 11 Leeftijd en stemgedrag, 1967

	Jonger dan 24	24-29 jaar	30-34 jaar	35-49 jaar	50-64 jaar	65 jaar en ouder	Totaal %
KVP	25	26	22	28	28	27	27
PvdA	21	23	27	26	27	28	26
VVD	12	11	13	13	14	11	12
ARP	10	11	11	9	9	13	10
CHU	9	6	7	8	9	12	9
BP	2	5	3	4	3	2	3
PSP	4	2	4	2	1	1	2
CPN	1	1	2	2	2	2	2
SGP/GPV	1	1	2	2	3	3	2
D66	16	12	8	7	3	1	7
Totaal	101%	98%	99%	101%	99%	100%	100%
N =	325	564	414	1320	1020	647	4290

Bron: Gebaseerd op De Nederlandse kiezers in 1967, Amsterdam, 1967, p.41 en Kiezen in 1967, Amsterdam, 1977, Bijlage, p.93.

Tabel 12. Leeftijd en stemgedrag 1971

	17-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	66 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	23	23	25	24	25	31	25
KVP	13	19	21	28	28	32	23
ARP	6	10	9	6	12	9	9
CHU	6	5	7	5	9	8	6
VVD	7	8	14	14	5	8	10
D66	14	17	7	8	4	1	9
CPN	6	2	3	2	3	1	2
PPR	3	3	2	1	1	1	2
PSP	5	2	1	1	1	1	2
DS70	11	7	7	6	7	2	7
SGP	1	2	2	1	2	3	2
GPV	2	1	0	2	1	1	1
BP/RVP	1	1	1	1	1	1	1
NMP	2	0	2	2	–	–	1
Andere partij	2	0	2	1	1	1	1
Totaal	102%	100%	103%	102%	100%	100%	101%
N =	195	352	302	306	221	220	1596

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1971.

Tabel 13. Leeftijd en stemgedrag 1972

	18-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	65 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	26	23	26	28	31	27	26
KVP	12	16	16	18	18	18	16
ARP	6	7	10	9	14	19	10
CHU	3	4	5	6	8	9	6
VVD	16	20	16	17	10	14	16
D66	7	6	5	2	2	1	4
CPN	4	3	4	2	1	2	3
PPR	2	1	2	1	1	1	1
PSP	2	1	2	1	1	1	1
DS70	17	6	4	3	2	1	6
SGP	2	1	2	1	1	1	1
GPV	1	3	1	2	1	1	1
BP/RVP	–	2	2	1	4	2	2
RKPN	–	1	2	2	–	2	1
Andere partij	–	2	2	1	1	1	1
Totaal	101%	102%	101%	99%	101%	101%	100%
N =	238	274	216	207	169	177	1281

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1972.

Tabel 14 Leeftijd en stemgedrag

	18-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	65 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	35	41	29	34	36	35	36
CDA	29	26	38	39	40	45	35
VVD	16	16	17	14	11	12	15
D66	8	10	8	5	6	1	7
CPN	1	1	1	1	1	1	1
PPR	5	2	2	1	1	–	2
PSP	3	1	1	–	–	–	1
DS70	0	–	1	2	–	1	1
SGP	1	1	1	2	2	3	2
GPV	1	–	–	2	2	–	1
BP/RVP	–	1	1	–	1	1	1
RKPN	–	–	–	1
Andere partij	1	1	2	1	–	1	1
Totaal	100%	100%	101%	101%	101%	100%	103%
N =	236	301	184	208	175	165

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1977.

Tabel 15 Leeftijd en stemgedrag 1981

	18-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	65 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	28	24	24	25	24	29	25
CDA	19	27	38	37	12	13	34
VVD	15	17	17	19	12	13	16
D66	19	18	14	9	10	4	13
CPN	2	3	2	1	2	1	2
PPR	3	3	1	2	2	1	2
PSP	7	3	2	1	2	1	2
DS70	1	1	–	1	2	1	2
SGP	2		2	1	3	1	2
GPV	1	1	1	–	1	1	1
BP/RVP	–	–	–	–	1	–	0
RKPN	–	–	0	–	–	-0
RPF	0	0	1	1	1	2	1
EVP	1	1	0	1	–	1	1
CP/CD	–	–	–	1	–	–	0
SP	0	1	–	1	–	–	0
Andere partij	1	1	–	–	–	–	0
Totaal	99%	102%	101%	103%	102%	101%	101%
N =	258	395	269	183	195	194	1494

Bron: Nationaal Kiezersonderzoek 1981.

Tabel 16. Leeftijd en stemgedrag. 1982

	18-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	65 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	30	33	32	28	28	37	32
CDA	16	21	26	32	38	37	27
VVD	29	25	29	24	22	18	25
D66	6	8	7	4	3	1	5
CPN	2	2	2	1	–	1	1
PPR	5	2	1	3	1	–	2
PSP	8	5	2	–	1	–	3
DS70	1	0	–	–	1	2	1
SGP	1	2	–	2	3	4	2
GPV	–	0	1	2	1	1	1
BP/RVP	–	0	–	–	–	–	0
RPF	1	1	1	1	3	–	1
EVP	1	1	0	1	1	–	1
CP/CD	1	–	0	1	–	–	0
SP	–	–	0	–	–	–	0
Andere partij	–	–	–	–	1	–	0
Totaal	101%	100%	101%	99%	103%	101%	101%
N =	217	339	259	176	156	190	1337

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1982.

Tabel 17. Leeftijd en stemgedrag, 1986

	18-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	66 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	33	40	35	26	39	34	35
CDA	24	23	31	38	36	46	32
VVD	17	17	19	24	12	11	17
D66	6	9	9	6	6	4	7
CPN	1	1	1	–	–	1	1
PPR	5	2	1	1	1	0	2
PSP	5	3	1	1	1	–	2
SGP	1	1	1	2	1	3	1
GPV	3	1	1	1	1	2	1
RPF	1	1	1	1	1	1	1
EVP	1	1	0	1	1	–
CP/CD	–	–	1	1	–	–	0
Andere partij	3	2	1	1	1	–	0
Totaal	100%	101%	102%	103%	100%	102%	101%
N =	146	309	284	157	157	202	1255

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1986.

Tabel 18. Leeftijd en stemgedrag, 1989

	17-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	66 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	26	31	34	34	30	37	32
CDA	26	29	27	38	45	41	33
VVD	18	12	18	17	6	12	14
D66	19	14	12	5	10	2	10
Groen Links	6	9	6	1	3	2	5
SGP	1	1	0	2	4	3	2
GPV	–	2	2	2	1	2
RPF	2	1	2	–	1	2
CP/CD	1	–	0	1	1	1	0
Andere partij	1	1	1	1	1	–	0
Totaal	100%	100%	102%	101%	102%	102%	98%
N =	125	367	345	175	168	206	1386

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1989.

Tabel 18A. Leeftijd en stemgedrag, 1994

	18-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	66 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	14	21	29	26	32	28	25
CDA	14	14	13	21	26	34	20
VVD	29	24	20	26	19	17	22
D66	29	25	23	15	7	5	18
GroenLinks	7	7	9	5	2	2	6
SGP	1	0	1	–	1	–	0
GPV	1	1	1	–	1	1	1
RPF	2	1	1	2	3	1	1
CD	1	2	1	1	–	1	1
AOV/Unie 55+	–	1	1	4	10	12	4
SP	2	3	1	1	–	1	1
andere partij	2	2	2	0	–	1	1
Totaal	102%	101%	102%	101%	101%	103%	100%
N=	154	328	301	223	171	216	1393

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1994.

Tabel 18B. Leeftijd en stemgedrag, 1998

	18-25 jaar	26-35 jaar	36-45 jaar	46-55 jaar	56-65 jaar	66 jaar en ouder	Totaal %
PvdA	29	27	34	28	29	29	30
CDA	9	9	11	19	22	42	18
VVD	22	28	21	21	23	15	22
D66	15	13	14	13	10	3	12
GroenLinks	13	11	10	9	7	2	9
SGP	2	1	1	1	1	1	1
GPV	2	1	1	2	2	–	1
RPF	2	3	4	2	2	2	2
CD	–	1	–	–	–	–	0
Unie 55+	–	–	–	–	–	1	0
AOV	–	–	–	–	–	2	0
Senioren 2000	–	1	–	0	–	0	0
SP	5	5	4	5	5	4	4
andere partij	1	2	0	1	–	–	1
Totaal	100%	102%	100%	101%	101%	101%	100%
N=	192	340	363	304	205	226	1630

Bron: Nationaal kiezersonderzoek 1998

Midden jaren vijftig blijken wel verschillen in de partijkeuze voor de diverse leeftijdsgroepen voor te komen, doch deze verschillen zijn gering. Zo geniet de KVP, blijkens het te Nieuwer-Amstel gehouden kiezersonderzoek rond de Tweede-Kamerverkiezingen van 1956, een geringere voorkeur naarmate de kiezers ouder zijn en doen de PvdA en de VVD het relatief slecht onder de kiezers van 65 jaar en ouder. In deze oudste leeftijdsgroep doen de twee grote protestants-christelijke partijen, CHU en ARP, het in 1956 juist relatief goed. Voor 1967 en latere jaren zijn niet alleen in ruimere mate gegevens beschikbaar, maar is tevens een indeling gemaakt in meer leeftijdsgroepen. Dit alles leidt tot een gedetailleerder beeld van het verband tussen leeftijd en partijkeuze.

In 1967 blijken, zeker waar het de gevestigde, traditionele politieke partijen betreft, slechts kleine verschillen in politieke voorkeur te bestaan voor de onderscheiden leeftijdsgroepen. De KVP en de VVD weten onder alle groepen een vrijwel gelijk percentage stemmen te behalen. De PvdA blijkt minder stemmen te trekken in de jongere leeftijdsgroepen, terwijl de ARP en de CHU het, evenals het geval was in 1956, het beste doen bij de oudste kiezers. Verreweg de grootste verschillen zijn te vinden voor D66. De electorale aantrekkingskracht van deze nieuwkomer bij Tweede-Kamerverkiezingen is bij jongere kiezers beduidend groter dan bij oudere. In de jongste leeftijdsgroep is D66 met 16% van de kiezers na de KVP (25%) en de PvdA (21 %) de derde partij, terwijl bij de oudste groep D66 niet meer dan 1% der kiezers voor zich heeft weten te winnen en daarmee samen met de PSP de rij sluit. (Dit beeld van een grote electorale aantrekkingskracht van D66 op jonge kiezers en een geringere aanhang onder oudere kiezers is in grote lijnen tot op heden blijven bestaan.)

Bij de Tweede-Kamerverkiezingen van 1971 en 1972 behaalt de KVP weinig stemmen onder jongere kiezers, een verschijnsel dat zich vooral in 1972 ook blijkt voor te doen bij de ARP en de CHU. De confessionele partijen hebben in het begin van de jaren zeventig minder aantrekkingskracht op jongere dan op oudere kiezers. Voor de PvdA is dat niet het geval; deze partij weet bij beide verkiezingen in het begin van de jaren zeventig een ongeveer even groot percentage stemmen te krijgen onder alle leeftijdsgroepen. De VVD krijgt wat minder stemmen van oudere kiezers.

DS’70 doet in 1971 voor de eerste keer mee aan Tweede-Kamerverkiezingen en weet in ongeveer gelijke mate stemmen te verwerven onder alle leeftijdsgroepen. De partij krijgt iets meer electorale steun van jongere en iets minder van oudere kiezers. Dit laatste is ook in 1972 het geval.

De PPR heeft het verkiezingssucces van 1972 voor een niet onbelangrijk deel aan de jongere kiezers te danken. In de jongste leeftijdsgroep behaalt de PPR 16% van de stemmen, een percentage dat alleen door de PvdA wordt overtroffen. Naarmate de kiezers ouder zijn, neemt het percentage stemmen op de PPR snel en drastisch af.

Bij de verkiezingen van 1977 doen zich geringere verschillen voor in het stemgedrag van de diverse leeftijdsgroepen dan in de periode 1967-1972. De PvdA behaalt ongeveer evenveel stemmen in alle groepen, terwijl het CDA ook onder jongeren ruim een kwart der stemmen weet te behalen. De VVD behaalt wat minder stemmen naarmate kiezers ouder zijn, wat in veel sterkere mate het geval is voor D66. De PPR krijgt vooral steun van kiezers jonger dan 26 jaar.

De Tweede-Kamerverkiezingen van de jaren tachtig en negentig vertonen voor de relatie tussen leeftijd en partijkeuze een min of meer constant beeld. Zo behaalt het CDA telkenmale meer stemmen in de oudere dan in de jongere leeftijdsgroepen. Dit verschijnsel doet zich in versterkte mate voor in 1994 en 1998, voor de christen-democraten electoraal magere jaren. Anders dan in 1986 en 1989, waarin ongeveer een kwart van de jongste kiezers een stem op het CDA uitbrengt, wordt in deze jaren zeer beperkte aantrekkingskracht op de jongere leeftijdsgroepen uitgeoefend, terwijl het CDA alleen onder kiezers ouder dan 65 jaar de grootste partij is.

Voor de PvdA geldt ook voor de jaren tachtig en negentig, dat in alle leeftijdsgroepen een ongeveer even hoog stemmenpercentage wordt bereikt. Slechts in 1989 en 1994 doet de partij het iets minder goed onder jongere kiezers, maar in 1998 behaalt de PvdA weer onder alle leeftijdsgroepen een vrijwel gelijk aandeel van rond de 30%.

Hoewel enige onregelmatigheden het patroon enigszins verstoren, doet ook de VVD het electoraal gezien ongeveer even goed onder alle leeftijdsgroepen. Alleen onder de oudste leeftijdsgroep lijkt de steun voor de VVD in geringe mate achter te blijven bij de steun voor de partij onder het gehele electoraat.

D66 trekt al sinds de oprichting van de partij relatief veel jonge kiezers. In de jaren tachtig en negentig is daar geen verandering in gekomen, met als uitzondering 1998, in welk jaar de partij in het bijzonder onder de oudste kiezersgroep weinig steun weet te krijgen maar onder de andere leeftijdsgroepen een ongeveer even groot aandeel der kiezers kent. Evenals D66 moet GroenLinks, de partij die in 1989 voor de eerste maal meedoet aan Tweede-Kamerverkiezingen, het met name hebben van de jongere leeftijdsgroepen. Op dit punt lijkt de partij aldus op twee van haar voorgangers, PPR en PSP, die het in het verleden eveneens vooral moesten hebben van de stemmen van de jongere kiezers.

Over de aanhang van de kleine confessionele partijen SGP, GPV en RPF en van de extreem-rechtse Centrumdemocraten (CD) kunnen om praktische redenen moeilijk uitspraken worden gedaan waar het de aantrekkingskracht naar leeftijdsgroepen betreft. In het onderzoek zijn (te) weinig kiezers van deze partijen aanwezig om betekenisvolle uitspraken mogelijk te maken. Voorzover voor de kiezers van SGP, GPV en RPF gegevens beschikbaar zijn, wijzen deze overigens niet op grote of constante verschillen tussen de onderscheiden leeftijdsgroepen.

Wat de electorale relevantie van leeftijd betreft, is wellicht de opvallendste gebeurtenis van de jaren negentig de opkomst en neergang van de ouderenpartijen, met name het Algemeen Ouderen Verbond (AOV). Het mag niemand verbazen dat deze partij, evenals de Unie 55+ en Senioren 2000, het bovenal moet hebben van stemmen uit de oudere leeftijdsgroepen.

De Socialistische Partij (SP) slaagt er in 1994 na diverse mislukte pogingen in vertegenwoordigd te raken in de Tweede Kamer. In dat jaar heeft de partij meer aantrekkingskracht op jongeren dan op ouderen; in 1998 weet de SP in alle leeftijdsgroepen 4 à 5 procent der kiezers voor zich te winnen.

Zie voor de relatie tussen leeftijd en politieke voorkeur onder meer: