Vanaf het ontstaan van de Nederlandse Staat tot de Bataafse Republiek hebben de katholieken in Nederland de positie ingenomen van een achtergestelde, maar numeriek omvangrijke minderheid. De Bataafse Republiek bracht hun na tweehonderd jaar grondwettelijke vrijheid van godsdienst. Daarmee begon een proces van staatkundige en sociaal-culturele emancipatie of, zoals L.J. Rogier – dè historicus van het Nederlands katholicisme – deze ontwikkeling betitelde: een periode van herleving. In het kader hiervan hadden de Nederlandse katholieken sinds het eind van de negentiende eeuw een eigen aandeel in het bredere proces van verzuiling in Nederland. Zij stelden hiermee niet alleen de eigen cultuur en identiteit veilig, maar integreerden langs deze weg tevens in de Nederlandse samenleving. De ontzuiling, die wat het katholieke volksdeel betreft, vanaf de jaren zestig van de twintigste eeuw plaatsgreep, kan worden beschouwd als de voltooiing van deze ontwikkeling.

De geschiedenis van de Nederlandse katholieken in de negentiende en twintigste eeuw kan overigens behalve in het licht van een – defensieve en offensieve – emancipatie, ook worden gezien in het perspectief van een breder proces van modernisering van de Nederlandse samenleving. De afwerende houding die de katholieke kerk in het algemeen tot aan het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) innam tegenover vele aspecten van de moderne samenleving, kon vooralsnog langs de weg van de verzuiling goeddeels met succes worden gerealiseerd. Buiten Nederland blijkt de verzuiling een vergelijkbare functie te hebben vervuld.

Literatuur