De Pinksterbeweging in Nederland kent een grote veelheid aan organisaties en organisatievormen. Er zijn diverse lokale groepen, soms in de vorm van informele gebedsgroepen, soms „ondernemingen” als de Johnny Maasbach Wereldzending, terwijl andere tot landelijke organisatie zijn gekomen en de vorm van een kerkgenootschap hebben gekregen: Volle Evangelie Gemeenten, Bethel Pinksterkerk, Kerk van de Nazarener e.a.De Broederschap van Pinkstergemeenten en de Volle Evangeliegemeenten zijn in 2002 samengegaan als Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten; zij tellen gezamenlijk een 115 gemeenten met 17.500 leden. Hun Azusa Bijbelhogeschool werkt nauw met de Vrije Universiteit te Amsterdam.

Vanuit de Centrale Pinksterbijbelschool in Doorn worden bladen verspreid als Parakleet, Oogsttijd Magazine en Outfit.

Het aantal Pinkstergelovigen groeide na 1960 sterk, tot zo’n 70.000 omstreeks 1990; nadien stagneerde de groei en is zelfs hier en daar afgetopt.

De Pinksterbeweging is bijbelgetrouw en sterk missionair. Ze praktiseert de doop (door onderdompeling) na geloofsbelijdenis, legt de nadruk op persoonlijke bekering, erkent de waarde van emoties en gevoelsuitingen ook in de eredienst, verwacht de spoedige wederkomst van Christus. Ze legt nadruk op de gaven (charismata) van de Heilige Geest, zoals tongentaal (glossolalie), profetie, gezondmaking en duiveluitwerping (exorcisme). Sinds 1960 is de over en weer afwijzende houding tussen Pinksterbeweging en de gevestigde kerken gewijzigd, mede vanwege de opgang van de Charismatische beweging. De Charismatische beweging is ontstaan als reactie op de moderne, sterk bij de maatschappelijke vernieuwing betrokken theologie. Zij onderstreept het belang van de doorwerking van de Heilige Geest, via Geestesdoop en charismata, in de gemeente. De Charismatische beweging is oecumenisch georiënteerd. De Charismatische Werkgemeenschap Nederland (1973) is haar overkoepelend middelpunt.

Pinkster-christenen en charismatici behoren tot de Evangelische beweging, die echter meer opwekkingsbewegingen, zendings- en evangelisatie-organisaties omvat, niet zelden ook van Amerikaanse oorsprong (Navigators, Youth for Christ). Tot de evangelische wereld worden traditioneel de Vrij Evangelischen, Baptisten, het Leger des Heils en de Broeder der Vergadering gerekend, alsook oudere opwekkingsbewegingen en evangelisatie-organisaties gerekend, zoals de Vereniging tot Heil des Volks te Amsterdam en de door Johannes de Heer (1866-1961) gestichte Maranathabeweging (Het Zoeklicht, Doorn). De „evangelicalen” hebben vooral sinds de jaren zeventig van zich doen horen, onder andere door hun aandeel in de stichting van de Evangelische Omroep, de Evangelische Hogeschool te Amersfoort (1977) en de Evangelische Alliantie (1979). De Evangelische beweging is, gezien haar samenstelling, moeilijk getalsmatig aan te duiden. Zij lijkt de laatste jaren bovendien vooral aanhang te winnen binnen de gevestigde kerken. Van de ruim 600.000 leden van de Evangelische Omroep bijvoorbeeld was in 1997 66% lid van de Nederlandse Hervormde Kerk of een der diverse Gereformeerde kerken, en slechts 20% van een Evangelische of Pinkstergemeente (de overigen waren overig protestant (4%), Rooms-katholiek (4%) of niet-kerkelijk (6%)). Van die 20% Evangelischen is drievijfde niet in die kring geboren. De opgang van Evangelisch geloofsgoed in die gevestigde kerken heeft de overstap naar de Evangelische en Pinkstergemeenten in het afgelopen decennium echter wel doen verminderen en zelfs een mate van terugkeer doen ontstaan; bovendien verliezen de Evangelische en Pinkstergemeenten mensen om onkerkelijk te worden. De Vrij-Evangelische en Baptistengemeenten en het Leger des Heils zijn nu getalsmatig zwakker dan tien jaar geleden.

Adressen: EZA-Gids (1986), (uitgave van de Evangelische Zendings Alliantie, Vlaanderenlaan 54, 8072 CG Nunspeet); Peter Vlug Sr (red.), Gele Gids. Evangelische Adressen 25 (1993- ), (uitgave van Stichting Opwekkingslektuur, Da Costastraat 53, 3881 JE Putten).

Literatuur: