De Koning als regeringsleider

Onder de Grondwet van 1815 berustte de uitvoerende macht bij de Koning als persoonlijk regeringsleider. De ministers waren als zijn dienaren slechts uitvoerders van de besluiten van de Koning. Van het uitoefenen van controle op de Koning door het parlement was slechts in geringe mate sprake: het parlement was, met de Koning, de formele wetgever, en diende toestemming te geven voor de begroting. In geen van deze beide gevallen bezat het parlement voor 1848 het recht van amendement. De kritiek op de grote macht van de Koning nam toe ten gevolge van conflicten rondom de Belgische afscheiding, waardoor onder meer de overheidsfinanciën in het ongerede raakten. Nog onder Koning Willem I, in 1839, traden voor het eerst twee ministers onder parlementaire druk af (zie hoofdstuk A0500, paragraaf “Ontwikkeling ministeriële verantwoordelijkheid en ministerraad).

Strafrechtelijke verantwoordelijkheid

In 1840 werd bij grondwetsherziening de strafrechtelijke ministeriële verantwoordelijkheid ingevoerd. De ministers diende alle koninklijke besluiten en beschikkingen mede te ondertekenen (contraseign) en konden, ingeval de koninklijke besluiten of beschikkingen in strijd waren met de wet of met de Grondwet, strafrechtelijk worden vervolgd. De aldus gecreëerde verantwoordelijkheid van ministers was een beperkte: zij behelsde slechts de legaliteit van regeringsdaden, die beoordeeld moest worden door de strafrechter. Strafrechtelijke vervolging van een minister op deze grond heeft nooit plaatsgevonden.

Politieke verantwoordelijkheid

Bij de grondwetsherziening van 1848 werd de persoonlijke macht van de Koning verder beperkt, vooral door de invoering van de politieke ministeriële verantwoordelijkheid, vastgelegd in het grondwetsartikel: „De Koning is onschendbaar; de ministers zijn verantwoordelijk” (huidig artikel 42, lid 2). Consequentie hiervan was dat de ministers geheel verantwoordelijk voor het beleid werden en dat de vraag naar een eigen aandeel van de Koning in de besluitvorming niet meer mocht worden gesteld: het zogenaamde „Geheim van Huis ten Bosch” (voorheen resp. „Geheim van het Noordeinde” en „Geheim van Soestdijk”).

Zie:

Evenwel: dit gevolg van de grondwetswijziging van 1848 kreeg slechts geleidelijk zijn beslag in het Nederlands staatsbestel. Zie hiervoor: J. A. Bornewasser, Ministeriële verantwoordelijkheid voor en na 1848, in: C. B. Wels (red.), Vaderlands verleden in veelvoud, ’s-Gravenhage, 1980, 2e druk, deel II, pp. 71-99.

De Koning bezat de eerste decennia na 1848 nog altijd veel invloed. Zo stuurde Koning Willem III in 1853 het kabinet Thorbecke naar huis na een conflict tussen Koning en kabinet over de houding door de regering in te nemen ten aanzien van het besluit van de Paus om in Nederland de bisschoppelijke hiërarchie her in te voeren.

Zie: P. J. Oud (bewerkt door J. Bosmans), Staatkundige vorming in Nederland, Deel I: 1840-1940, Assen, 1997, 11e herziene druk.

In de periode 1866-1868 speelde een aantal conflicten, die uiteindelijk leidden tot de definitieve vestiging in Nederland van het parlementaire stelsel, inhoudende dat een kabinet dat niet het vertrouwen van de kamers geniet, zich niet kan handhaven, tenzij het de kamers ontbindt èn dat kamerontbinding voor dezelfde zaak niet meer dan eenmaal kan plaatsvinden. Dit hield in dat een koninklijk kabinet, dat wil zeggen een kabinet samengesteld uit ministers die uitsluitend op grond van de persoonlijke voorkeur van de Koning in hun ambt benoemd zijn, uiteindelijk niet tegen de wil van de kamers in functie kan blijven.

Zie voor de Luxemburgse kwestie en de kwestie Mijer:

Zie over de periode 1848-1898: J. Abeling, Teloorgang en wederopstanding van de Nederlandse monarchie (1848-1898), Amsterdam, 1996.

Symboolfunctie vs invloed

Het koningschap kreeg nadien steeds meer een symboolfunctie, zie: A. A. H. Struycken, Ons koningschap, Amsterdam, 1909.

Sinds het eind van de negentiende eeuw groeide ten onrechte de indruk dat de persoonlijke rol van de Koning in de vaststelling van het regeringsbeleid zonder betekenis is. Bekend is bijvoorbeeld het conflict tussen Koning en ministers over het al of niet ontslaan van opperbevelhebber generaal Snijders gedurende de Eerste Wereldoorlog, zie:

Het staatshoofd heeft in ieder geval grote invloed op het verloop van de kabinetsformatie, met name bij de benoeming van (in)formateurs (zie hoofdstuk A0500, par. 3.). Zie: G. J. Lammers. De Kroon en de kabinetsformatie, IJmuiden, 1952.

Over de invloed van Koningin Wilhelmina op de kabinetsformatie van 1908, zie: J. Voerman, Het conflict Kuyper-Heemskerk, Utrecht, 1954.

In de tweede helft van de jaren dertig kwam er een opleving in de gedachte om de persoon van de Koning een grotere rol te laten spelen in de besluitvorming, zie hierover:

Stadhoudersbrief

In 1946 maakte een dubbelspionne melding van de zogenaamde stadhoudersbrief die op 24 april 1942 door Prins Bernhard aan Hitler zou zijn geschreven. De Prins zou daarin het voorstel hebben gedaan om als stadhouder in Nederland op te treden als de Duitsers de bezetting van Nederland zouden opgeven.  De Prins heeft het bestaan van de brief altijd ontkend. Vast staat dat de brief nooit boven water is gebracht; ook niet nadat de Prins in 2004 in de Volkskrant een beloning van één miljoen euro daartoe uitloofde.

Zie:

Zie ook de speculatieve trilogie Voor Koningin en  Vaderland van thriller-auteur Tomas Ross.

Londen

Op 13 mei 1940 arriveerde Koningin Wilhelmina in Londen nadat zij het door Duitse legers binnengevallen Nederland had verlaten. Haar sterke persoonlijkheid en het ontbreken van parlementaire controle leidden tot een grote persoonlijke rol van de Koningin in de regering in ballingschap gedurende de periode 1940-1945. Voor een beschrijving van de periode in ballingschap, zie: L. de Jong, Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog, ’s-Gravenhage, 1969-1991.

Zie paragraaf “Biografieën (onder „Wilhelmina”) voor een gedetailleerd overzicht.

Eerste na-oorlogse jaren

Op 24 juni 1945 beëdigde Koningin Wilhelmina het kabinet Schermerhorn-Drees. Toen het aantrad functioneerde het parlement nog niet en steunde het kabinet uitsluitend op het vertrouwen van de Koningin. Overigens was het de bedoeling van de Koningin een nationaal kabinet samen te stellen, maar de ARP en de CPN distantieerden zich van het nieuwe kabinet. Met name de benoeming tot minister-president van Schermerhorn was een persoonlijke beslissing van de Koningin: Schermerhorn was een exponent van de Nederlandse Volksbeweging, welke haar warme sympathie had. Zie: J. Bosmans, Het maatschappelijk-politieke leven in Nederland 1945-1980, in: Algemene geschiedenis der Nederlanden, deel 15: Nieuwste tijd, Bussum, 1982, pp. 274 e.v.

Een in 2015 verschenen biografie van François van ’t Sant, vertrouwensman van het Koninklijk Huis, vermeldt dat dat oud-premier Pieter Sjoerds Gerbrandy en een aantal oud-verzetsmensen, onder wie ‘Soldaat van Oranje’ Erik Hazelhoff Roelfzema, een staatsgreep voorbereidden in 1947.

Na de oorlog herwonnen politieke partijen en parlement hun oorspronkelijke invloed. Voor beschrijvingen van de relatie tussen staatshoofd en ministers, zie voorts:

Koningin Juliana en minister Van Maarseveen

Na het aftreden van minister van Overzeese Gebiedsdelen Sassen (14 februari 1949, kabinet Drees-Van Schaik) werd minister van Binnenlandse Zaken Van Maarseveen tevens minister ad interim op Overzeese Gebiedsdelen. Het zoeken naar een definitieve opvolger werd gestaakt toen Van Maarseveen te kennen gaf bereid te zijn de post definitief te bekleden. Medio mei bleek echter dat hij niet het vertrouwen van de Koningin genoot, waarop Van Maarseveen ontslag vroeg. Minister-President Drees maakte de Koningin echter duidelijk dat het kabinet achter Van Maarseveen stond, waarop zij over haar bezwaren heenstapte. Die bezwaren zelf bleven onduidelijk; gesuggereerd is wel dat het zou gaan om de rol die Van Maarseveen had gespeeld bij het ontslag van haar vertrouweling Beel. Ook zou meegespeeld hebben dat Van Maarseveen burgemeester Visser van Den Haag – een goede bekende van Juliana – had gesuggereerd ontslag te vragen.

Zie: J.E.C.M. van Oerle, Het parlement als dwarslaesie in het dekolonisatieproces, in: P.F. Maas en J.M.M. Clerx (red.), Het kabinet-Drees-Van Schaik (1948-1951), Nijmegen, 1966, Band C. Koude oorlog, dekolonisatie en integratie, pp. 480-481.

Prins Bernhard en Indonesië

Van der Ham (D66) en Halsema (GroenLinks) stelden op 11 februari 2010 schriftelijke vragen aan minister-president Balkenende over het boek van J. Kelder,  ZKH.  Hoog spel aan het hof van Zijne Koninklijk Hoogheid, Gopher B.V. De Prins zou rond 1950 onder meer betrokken zijn geweest bij pogingen tot wapenhandel en een staatsgreep in Indonesië. De regering zag in de publicatie geen aanleiding tot het instellen van een onderzoek, zie:.

Koningin Juliana en het gratiebeleid t.a.v. Duitse oorlogsmisdadigers

In 1950 maakte Koningin Juliana bezwaar tegen de afwijzing door minister Wijers van gratieverzoeken van enkele ter dood veroordeelde Duitse oorlogsmisdadigers (o.a. Lages). De Koningin weigerde deze afwijzingen te tekenen en dreigde met troonsafstand. Minister Struycken (de opvolger van de oververmoeide Wijers in het kabinet-Drees-Van Schaik) en de Koningin sloten een compromis: de minister zou steeds gratie verlenen als één van de veroordelende instanties (in eerste instantie of in beroep) geen doodstraf had uitgesproken. Veerder zou hij na een bepaalde tijd in het parlement het besluit willen verdedigen om geen enkele executie meer te doen plaatsvinden. De zaak kwam pas tot een definitieve oplossing toen in 1952 de nieuwe minister van Justitie Donker bereid was het standpunt van de Koningin over te nemen.

Zie: J.C.F.J. van Merriënboer en P.P.T. Bovend’Eert, Het rustige tuintje van minister Wijers, in: P.F. Maas en J.M.M. Clerx (red.), Het kabinet-Drees-Van Schaik (1948-1951), Nijmegen, 1966, Band B. Anticommunisme, rechtsherstel en infrastructurele opbouw, pp. 538-542.

Hofmans-affaire

In de jaren vijftig ontstonden conflicten tussen Koningin Juliana en Prins Bernhard. Daarin speelde Greet Hofmans een grote rol. Deze gebedsgenezeres behandelde in 1948 de oogziekte van prinses Marijke en kreeg grote invloed op de Koningin. Onder die invloed werden de pacifistische ideeen van de Koningin steeds sterker. Zij gaf daaraan o.a. uiting in een toespraak tot het Amerikaanse Congres in 1952. In deze tijd van Koude Oorlog leidde dat tot conflicten met Prins Bernhard, die juist voorstander was van een sterke bewapeningspolitiek en ook overigens bezwaar maakte tegen de invloed van Mw. Hofmans op het hof. Het kabinet had ook moeite met bijvoorbeeld de door de Koningin zelfstandig geschreven toespraken, waaronder die voor het Amerikaanse Congres, maar heeft daar uiteindelijk wel de politieke verantwoordelijkheid voor aanvaard. De persoonlijke conflicten tussen de Koningin en de Prins liepen medio jarern vijftig dermate hoog op, dat de Koningin dreigde met echtscheiding. Uiteindelijke werd in 1956 door Koningin en Prins gezamenlijk de commissie-Beel ingesteld met als leden: de oud-minister-presidenten Beel en Gerbrandy en de voormalige gouverneur-generaal van Nederlands-Indie, A.W.L. Tjarda van Starkenborgh Stachouwer. Nadat Mw. Hofmans in 1950 al van het hof verwijderd was, werd nu ook het contact met haar volledig verbroken. Ook vond een reorganisatie van de hofhouding plaats. Zie verder:

In het boek van M. van der Linden, De vrouwen van Prins Bernhard, Carrera, Amsterdam, 2011, pp. 61-88, is de tekst opgenomen van een interview dat H. Lunshof van Elseviers Weekblad in 1956 had met baron van Heeckeren van Molecaten, secretaris van Koningin Juliana, o.a. over de Greet Hofmans-affaire.

Prins Bernhard en Nieuw-Guinea

In april 1961 vroeg Prins Bernhard aan de president van de Verenigde Staten John F. Kennedy om er bij Nederland op aan te dringen Nieuw-Guinea over te dragen aan een multinationaal trustschap. Daarmee ging de Prins in tegen het kabinetsbeleid. Ook zag hij in minister van Buitenlandse Zaken Luns een obstakel: hij beschouwde de politiek van Luns als volstrekte dwaasheid. Zie: J.W. Brouwer en J. Ramakers (red.), Het kabinet-De Quay 1959-1963, Amsterdam, 2007, Serie Parlementaire geschiedenis van Nederland na 1945, deel 7, p. 185.

De Irene-affaire

Begin 1964 verloofde prinses Irene zich met de katholieke Spaanse troonpretendent Carlos Hugo de Bourbon Parma. Mede in verband met deze relatie was zij in stilte overgegaan tot het katholieke geloof. Omdat de Oranje’s van oudsher verbonden zijn met het protestantisme, leidde deze overgang tot spanningen tussen katholieken en protestanten. Zo vonden de katholieke ministers van het kabinet-Marijnen dat Irene op de troon zou moeten kunnen komen als Carlos zijn aanspraken op de Spaanse troon zou opgeven. De protestants-christelijke ministers waren het daarmee niet eens. Het kabinet hoefde niet over deze kwestie te beslissen omdat Carlos zijn troonpretendenties niet opgaf. Een complicerende factor bij de affaire bestond uit de opvatting van Koningin Juliana dat het hier een privé-zaak betrof, waarmee een constitutioneel conflict opdoemde. Daaraan kwam pas een einde toen de Koningin moest erkennen dat zij geen greep meer op haar – ondergedoken – dochter had. De regering – inclusief de Koningin dus – besloot geen toestemmingswet voor het huwelijk bij de Tweede Kamer in te zullen dienen, waarmee een eind kwam aan de aanspraken van Irene op de Nederlandse troon. Daar waren drie redenen voor: Carlos gaf zijn troonpretenties niet op; Irene zou zich na haar huwelijk in het buitenland vestigen en zij wilde ook zelf dat er geen wetsvoorstel werd ingediend.

Zie uitgebreid over deze affaire: J.W. Brouwer, Zaken rond de troon, in: P. van der Heiden en A. van Kessel (red.), Rondom de Nacht van Schmelzer, pp.83-111. (Deel 8 van de serie Parlementaire Geschiedenis van Nederland na 1945).

“Het Huwelijk”: prinses Beatrix trouwt met Claus

In de zomer van 1966 maakte Koningin Juliana op televisie de verloving bekend van prinses Beatrix met Claus von Amsberg, een Duitse diplomaat. De Tweede-Wereldoorlog lag, twintig jaar na het einde daarvan, gevoelig in Nederland. Die gevoeligheid kwam tot uiting in twijfels over Claus gezien zijn, overigens automatische en niet-vrijwillige, lidmaatschap van de Hitlerjugend. Het kabinet kwam na onderzoek tot de conclusie dat er op het oorlogsverleden van Claus niets viel aan te merken. Een ander lastig punt was de keuze van de plaats van het huwelijk. De koninklijke familie wilde Amsterdam, het kabinet wilde oorspronkelijk uit vrees voor demonstraties en uit respect voor het gevoelen van joodse groeperingen en het voormalig verzet, dat het huwelijk in Den Haag of elders zou plaatsvinden. De koninklijke familie stelde daarop Baarn voor als huwelijksplaats, maar het kabinet koos alsnog voor Amsterdam: Claus was volledig aanvaardbaar als echtgenoot en dus moest bij nader inzien het huwelijk in Amsterdam plaatsvinden. In november 1966 behandelde het parlement de goedkeuringswet voor het huwelijk. De PSP en de PvdA’er en oud-verzetsman Goedhart stemden in de Tweede Kamer tegen. Ook in de Eerste Kamer stemden de PSP en drie PvdA’ers tegen. Het Huwelijk vond met veel kabaal en een rookbom op 10 maart 1967 in Amsterdam plaats.

Zie uitgebreid over Het Huwelijk: J.W. Brouwer, Zaken rond de troon, in: P. van der Heiden en A. van Kessel (red.), Rondom de Nacht van Schmelzer, pp.112-129 (Deel 8 van de serie Parlementaire Geschiedenis van Nederland na 1945).

Prins Bernhard en de Lockheed-affaire

Op 21 december 2011 stelde Pechtold (D66) schriftelijke vragen aan minister-president Rutte over de opvatting van historicus Aalders dat de rol van wijlen prins Bernhard bij de Lockheed-affaire groter was dan verwacht  en dat de commissie-Donner, die destijds de rol van de prins in de affaire onderzocht, heeft geprobeerd zo weinig mogelijk strafbare feiten te vinden dan wel te presenteren. Rutte antwoordde dat de Tweede Kamer in 1976 beschikte over het rapport van de commissie van drie en de kabinetsreactie daarop: “Er is, gelet op de grondigheid waarmee de commissie haar werkzaamheden heeft verricht en op de zorgvuldig voorbereiding van de kabinetsreactie, geen reden aan te nemen dat de Tweede Kamer over andere stukken diende te beschikken. “ Hij wees er verder op dat het kabinet in 1976 heeft ingestemd met het rapport van de commissie van drie en dat de Tweede Kamer zich daarbij heeft aangesloten. Rutte geeft ook aan dat het Koninklijk Huisarchief een particulier archief bevat waarop de Archiefwet niet van toepassing is. Zie:

Kroonprins in IOC

In februari 1998 kwam de ministeriële verantwoordelijkheid ter sprake in verband met de benoeming van kroonprins Willem-Alexander tot lid van het Internationaal Olympisch Comité (IOC). Gezien de mogelijkheid van (buitenlands-)politiek gevoelige beslissingen van het IOC en het feit dat de leden van het IOC zonder last of ruggespraak een standpunt innemen, stond de vraag ter discussie of het lidmaatschap niet op gespannen voet zou kunnen komen te staan met de ministeriële verantwoordelijkheid. In antwoord op schriftelijke tweede-kamervragen antwoordde de regering dat er in verband met de ministeriële verantwoordelijkheid beperkingen waren gesteld aan de regel dat de leden van het IOC optreden zonder last of ruggespraak.

Ten einde te voorkomen dat de kroonprins in opspraak geraakt door politiek controversiële beslissingen van het IOC waren afspraken gemaakt die in een brief aan het IOC door de staatssecretaris van VWS als volgt waren geformuleerd: “the Prince has agreed to abstain from participation in any IOC decision-making which is clearly political in nature. It has also been agreed (…) that on any occasion on which there is doubt about the political significance of the IOC decision, he will consult the Netherlands Minister of Foreign Affairs.”

Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 1997-1998, nrs. 697 en 710 en de bijlage bij vraag 710 (de brief van de staatssecretaris van VWS aan het IOC en het antwoord van het IOC).

De officiële beëdiging van de kroonprins in juni 1999, kwam eind 1998 ter discussie te staan toen bekend werd dat enkele leden van het IOC zich financieel hadden laten beïnvloeden in hun keuze voor de plaats waar de Olympische Spelen (van meerdere jaren) zouden worden gehouden. Nadat een intern IOC-onderzoek had geleid tot maatregelen om het vertrouwen in de integriteit van het IOC te herwinnen, oordeelde het kabinet dat er geen reden was af te zien van het lidmaatschap van de kroonprins van het IOC: Bijlage 26.398, Handelingen Tweede Kamer, 1998-1999, Ontwikkelingen rond het IOC, nr. 1, nr. 2 en nr. 3 (verslag Algemeen Overleg).

In 2013 stelde Dijkstra (D66) schriftelijke vragen aan de minister van VWS over de betrokkenheid van Koning Willem-Alexander bij de opvolging van aftredende IOC-leden en over de rol van de Koning bij een eventuele lobby om de Olympische Spelen naar Nederland te halen. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2013-2014, nr. 106.

Prins Bernhard en medewerkers Albert Heijn

Op 31 oktober 2002 stelde De Wit (SP) schriftelijke vragen aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en aan de minister van Justitie over uitspraken van Prins Bernhard in de Telegraaf. Hij liet daarin weten boos te zijn over de vervolging door justitie van twee Amsterdamse medewerkers van Albert Heijn die een overvaller overmeesterden. Hij liet weten zelfs bereid te zijn een eventuele boete voor het tweetal te betalen. Minister-president Balkenende antwoordde op de vragen dat de Prins duidelijk vanuit zijn hart had gesproken. De premier vond dat de Prins binnen de ruimte gebleven was die hij, gelet op zijn positie en plaats binnen het Koninklijk Huis, heeft. Balkende vond niet dat de Prins van tevoren hierover met hem had moeten overleggen. Zie: Aanhangsel,  Handelingen Tweede Kamer, 2002-2003, nr. 378. 

Prinses Margarita

In februari en maart 2003 publiceerde het opinieweekblad HP/De Tijd een artikelenreeks getiteld “Oranjebitter” waarin Prinses Margarita (dochter van prinses Irene) en haar man De Roy van Zuydewijn gedetailleerd ingingen op hun verstoorde relatie met de Koninklijke Familie. Zij stelden dat door toedoen van de Koninklijke Familie inbreuken op hun persoonlijke levenssfeer hadden plaatsgevonden zoals het bekend worden van feiten uit het dossier van de Sociale Dienst te Amsterdam over de heer De Roy van Zuydewijn bij leden van de Koninklijke Familie.

Zie: HP/De Tijd, 14, 21 en 28 februari 2003 en 7 maart 2003.

De artikelenreeks leidde tot schriftelijke vragen in de Tweede Kamer, zie: Aanhangsel 2002-2003, nrs. 866 (vragen van Van Bommel, SP, over de lastercampagne die prinses Margarita en haar man Edwin de Roy van Zuydewijn zou treffen), 868 (vragen van Van Bommel, SP, over het mogelijke advies aan Koningin Beatrix inzake de beschuldigingen van Prinses Margarita) en 892 (vragen van Halsema, GroenLinks, en De Graaf, D66, over de informatie van de Tweede Kamer inzake het onderzoek naar Edwin de Roy van Zuydewijn).

Tijdens een persconferentie op 5 maart 2003 ging minister-president Balkenende op de beschuldigingen in. Hij stelde onder andere dat het dossier van de Sociale Dienst te Amsterdam weliswaar was opgevraagd door de BVD, maar dat dit geschiedde in het kader van een regulier onderzoek naar personen die door huwelijk zullen toetreden tot de koninklijke familie.

Een dag later boden de ministers van Justitie en van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties echter hun excuses aan de Prinses aan omdat zij in eerdere correspondentie met de Prinses en haar man ten onrechte ontkend hadden dat de BVD een onderzoek had ingesteld naar de heer De Roy van Zuydewijn. De ministers stelden van dit onderzoek niet op de hoogte te zijn gesteld. Het bleek dat het Kabinet der Koningin de BVD had verzocht een onderzoek in te stellen zonder daarvan betrokken ministers op de hoogte te stellen, zo bleek uit een brief van 10 maart 2003 van de minister-president:

“In januari 2000 heeft de Directeur van het Kabinet der Koningin besloten het toenmalige plaatsvervangend hoofd van de BVD te vragen naslag te doen in de eigen bestanden van de BVD, omdat de heer De Roy van Zuydewijn als mogelijk aanstaand echtgenoot van H.K.H. Prinses Margarita toegang zou kunnen krijgen tot het staatshoofd en de directe omgeving van het staatshoofd. De BVD heeft geen aanleiding gezien de minister van BZK over het onderzoek te berichten. Toen het huwelijksvoornemen vastere vormen aannam heeft de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging in november 2000 een onderzoek ingesteld naar de heer De Roy van Zuydewijn omdat deze vanwege zijn relatie met Prinses Margarita directe toegang zou kunnen krijgen tot leden van het Koninklijk Huis. Het onderzoek vond plaats, gelet op zijn wettelijke opdracht om te waken voor de veiligheid van de leden van het Koninklijk Huis. De beide onderzoeken zijn rechtmatig gedaan. Dit laat onverlet dat het wenselijk ware geweest dat de betrokken ministers tijdig op de hoogte waren gesteld van het feitelijke onderzoek en de relevantie van de onderzoeksgegevens. Hierover zijn nu sluitende afspraken gemaakt. Deze houden in dat de diensten verzoeken tot het naslaan van gegevens omtrent (potentiële) leden van de Koninklijke Familie melden aan de ministers. Voorts is afgesproken dat verzoeken dienaangaande van de Directeur van het Kabinet der Koningin via het ministerie van Algemene Zaken zullen worden gedaan. Deze afspraken zullen schriftelijk worden vastgelegd”.

Zie: Bijlage 28811, Handelingen Tweede Kamer,  Gebeurtenissen met betrekking tot H.K.H. Prinses Margarita de Bourbon de Parma en haar Echtgenoot, nr. 1 Brief van de minister-president d.d. 10 maart 2003.

Over deze brief vond op 12 maart 2003 een debat in de Tweede Kamer plaats, zie: Handelingen Tweede Kamer 2002-2003, 12 maart 2003, pp. 3173-3232.

Aan het einde van dit debat werd met algemene stemmen een motie-Kalsbeek c.s. aangenomen waarin de regering verzocht wordt volledige ministeriele verantwoordelijkheid voor het Kabinet der Koningin tot stand te brengen, bijvoorbeeld door het Kabinet der Koningin onder te brengen in hoofdstuk III van de rijksbegroting, zie: Bijlage 28811, nr. 6.

Aan deze motie werd door het kabinet-Balkenende II uitvoering gegeven: de politieke ministeriële verantwoordelijkheid voor het Kabinet der Koningin werd daarmee een feit.

Uit antwoorden op schriftelijke vragen van de leden Kalsbeek (PvdA) en Van Aartsen (VVD) werd echter ook duidelijk dat het Kabinet der Koningin ambtelijk niet onder de secretaris-generaal van het Ministerie van Algemene Zaken valt, zie: Aanhangsel nr. 594, Handelingen Tweede Kamer, 2003-2004.

Op 10 februari 2004 debatteerde de Tweede Kamer over deze kwestie, zie: Handelingen Tweede Kamer 2003-2004, pp. 3295-3307.

Een tijdens dat debat ingediende motie-Kalsbeek, waarin de regering werd verzocht het Kabinet der Koningin onder te brengen in de ambtelijke organisatie van het Ministerie van Algemene Zaken werd op 17 februari 2004 verworpen met de stemmen van SP, Groen Links, PvdA. Groep Lazrak en LPF vóór.

De zaak De Roy Van Zuydewijn kreeg een vervolg in november 2009. De Volkskrant kwam met het bericht dat de premier de Nationale Ombudsman in een onderzoek naar de mogelijke bemoeienis van het Kabinet der Koningin met het privé- en het zakelijk leven van De Roy van Zuydewijn had gedwarsboomd. Hierover werden in de Tweede Kamer op 10 november 2009 mondelinge vragen gesteld, zie: Handelingen Tweede Kamer, 2009-2010, 10 november 2009.

Prinses Mabel

Eind 2003 kwam de verloofde van Prins Johan Friso, mevrouw M.M. (Mabel) Smit, in opspraak. Op 16 juni 2003 stelden zij en de Prins de regering in kennis van hun voorgenomen verloving en gaven de wens te kennen parlementaire goedkeuring voor hun huwelijk te verkrijgen. Het aan het indienen van een dergelijke goedkeuringswet verbonden gebruikelijke onderzoek leverde voor de regering geen beletselen op.

Enkele weken later bleek uit krantenpublikaties dat mw. Smit, in tegenstelling tot wat zij eerder ook tegen de regering had vermeld, een liefdesrelatie had gehad met top-crimineel Klaas Bruinsma.

De regering besloot daarop, nu de oorspronkelijk door mw. Smit en de Prins vermelde informatie onjuist en onvolledig was geweest, geen goedkeuringswet bij het parlement in te dienen.

Zie over “Mabel-gate”:

Van Vollenhoven

Het voorzitterschap van Mr. Pieter van Vollenhoven (de echtgenoot van prinses Margriet en lid van het Koninklijk Huis) van de Onderzoeksraad voor Veiligheid heeft nimmer in het openbaar ter discussie gestaan. Toch leidde dat voorzitterschap tot het ontslag van een tweetal ministers. Van Vollenhoven leidde immers het onderzoek naar de toedracht rond de Schipholbrand. Vanwege de vernietigende kritiek die in het rapport werd geuit traden de ministers Donner en Dekker af.

In 2008 bood hij de Tweede Kamer aan om te bemiddelen in de affaire-Spijkers. “Klokkenluider”  Spijkers voert een jarenlange strijd met het ministerie van Defensie over de waarheid over een ongeluk met twee mortierexplosies. In de zomer van 2008 verschenen in tal van media berichten als zou het kabinet geen prijs hebben gesteld op een interventie van Mr. Van Vollenhoven die voor de radio verklaarde zich te hebben teruggetroken omdat hij geen onderwerp van discussie wilde worden.

Prins Bernhard en Duitse herstelbetalingen

Op 10 juni 2008 stelden Wilders en De Roon (beiden PVV) schriftelijke vragen aan minister-president Balkenende over een bericht in de NRC dat prins Bernhard ten onrechte bijna een miljoen DM zou hebben ontvangen uit de naoorlogse Duitse herstelbetalingen aan ons land. In zijn antwoord verwees Balkenende naar tegenovergestelde wetenschappelijke onderzoeken. Zie: Aanhangsel, Handelingen Tweede Kamer, 2007-2008 nr. 2716.

Prinses Christina

Op 31 januari 2009 publiceerde De Volkskrant het bericht dat er voor Prinses Christina een brievenbusflirma in Guernsey – een belastingparadijs – bestaat. De Stichting Protector Daffodil Trust die de firma bestuurde had een postadres op Paleis Noordeinde. Dit bericht was voor Tang (PvdA) aanleiding voor het stellen van mondelinge vragen in de Tweede Kamer aan de staatssecretaris De Jager van Financiën. Over de zaak zelf liet deze zich – om privacy-redenen – niet uit. Op verzoek van de Kamer stuurde de minister-president enige tijd later een overzicht van alle stichtingen met als statutaire zetel “Paleis Noordeinde”. De commissie BZK stelde n.a.v. deze lijst een aantal kritische vragen, met name over de Stichting Protector Daffodil Trust en over de Stichting Lysfonds (die het vermogen van de familie De Bourbon de Parme. De gegeven antwoorden waren kort en terughoudend onder verwijzing naar de gewenste bescherming van de persoonlijke levenssfeer van betrokkenen. Begin september 2009 speelde deze zaak opnieuw kort op; de minister-president verklaarde dat de zaak inmiddels is opgelost: de stichting Daffodil is uitgeschreven op het adres Paleis Noordeinde. Zie:

Prins Willem-Alexander en de Nederlandsche Bank

Sinds 1 juli 1998 is prins Willem-Alexander lid van de raad van commissarissen van de Nederlandsche Bank. Medio 2009 kwam de aanpak van de financiële crisis door die bank ter discussie. Een kamermeerderheid van PvdA, SP, VVD en GroenLinks – zo bleek niet uit een debat, maar uit een uitzending op televisie – zou vinden dat de Prins zijn functie bij de bank moet neerleggen nu ook de rol van de commissarissen wel eens ter discussie zou kunnen komen te staan en er een parlementair onderzoek is gestart waarbij mogelijk commissarissen zouden moeten worden gehoord. Volgens het kabinet kan de prins tot juli 2010, als de benoemingsperiode afloopt, gewoon lid blijven van de raad van commissarissen, zie: Aanhangsel 3222, Handelingen Tweede Kamer, 2008-2009, vragen van het lid Pechtold (D66) over het commissariaat van Prins Willem Alexander bij de Nederlandsche Bank.

Vakantiehuis Mozambique

In 2008 werd bekend dat Prins Willem-Alexander en prinses Máxima een vakantiehuis in Mozambique willen laten bouwen. Het was de bedoeling om ook de landelijke bevolking daarvan te laten profiteren: de bouw van het vakantiehuis maakte deel uit van een groter project dat naast werkgelegenheid ook o.a. tot schoon drinkwater in de omgeving zou moeten leiden.

In 2009 verschenen in de pers berichten over de projectontwikkelaar die land zou inpikken van de lokale bevolking.  Ook zou er, tegen de afspraken in, niet worden geïnvesteerd in scholen, drinkwater en electriciteit.Er was ook nog sprake van een schietincident. Het kabinet zond de Tweede Kamer over deze zaak dan ook een brief. Daarin stond o.a. dat ervoor gekozen is afstand te creëren tussen de Prins en de ontwikkeling van het project. Daartoe werd een Stichting in het leven geroepen  die verantwoordelijk is voor het project en de belangen van de prins behartigt. De ministeriele verantwoordelijkheid geldt wel voor de oprichting van die stichting, maar niet voor de activiteiten daarvan.

Zie: Bijlage 32.123, Hoofdstuk I, Handelingen Tweede Kamer der Staten-Generaal, 2009-2010, nr. 3.

Op 20 november 2009 deelde de Kroonprins in een brief aan de minister-president mee, dat hij besloten had het vakantiehuis in Mozambique ná voltooiing te verkopen. Als reden noemde hij de voortgaande publiciteit rond het project en de tijd en energie die de opgelaaide discussie kost. Het tijdstip van het besluit was opmerkelijk: een dag eerder had de premier in een begeleidende brief bij antwoorden op schriftelijke vragen van een aantal kamerleden, het project nog verdedigd. Zie: Bijlage 32.123, Hoofdstuk I, Handelingen Tweede Kamer, 2009-2010, nrs. 19 (brief over de verkoop) en 20 (brief over de schriftelijke vragen).

Medio juli 2010 stelden Van Gent (GroenLinks) en Van Raak (SP) schriftelijke vragen over het bericht dat de Kroonprins zijn vakantie doorbracht in de villa in Mozambique, zie: Aanhangsel Handelingen Tweede kamer, 2009-2010, nr. 3003 en 2010-2011, nr. 2846.

Medio januari 2012 deelde minister-president Rutte de Kamer mee dat het vakantiehuis was verkocht tegen een symbolisch bedrag aan de Machangulo SA. Deze Vereniging van Eigenaren zal het huis doorverkopen waarbij het risico bij de Willem-Alexander en Máxima ligt.

Gesprekken Kamer en Koningin: opstappen Boekestijn

Op 18 november 2009 vond, voor het eerst sinds tien jaar, een gesprek plaats tussen Kamerleden en de Koningin. Het gesprek was vertrouwelijk: de inhoud ervan diende niet naar buiten te komen. Na afloop van het gesprek deed het VVD-Kamerlid A.J. Boekestijn voor RTL verslag van het gesprek in die zin dat hij meldde dat gesproken was over hypes in het parlement en over de hoeveelheid spoeddebatten. Ook meldde hij dat met prins Willem-Alexander gesproken was over de vakantievilla in Mozambique. Enkele uren later stapte Boekestijn op als Kamerlid: hij betreurde zijn optreden voor de pers ten zeerste en  vond dat hij niet meer als Kamerlid kon functioneren.

De Horsten

Begin september 2010 kwam in het nieuws dat voor twee boerderijen op landgoed De Horsten, eigendom van Koningin Beatrix en bewoond door de Kroonprins en zijn gezin, een sloopvergunning was aangevraagd en toegewezen. De Kroonprins zou op het vrijgekomen terrein exclusieve villa’s laten bouwen. De PvdD en GroenLinks stelden hierover schriftelijke vragen: zij vonden dat de boerderijen niet gesloopt zouden moeten worden i.v.m. de grote cultuurhistorische waarde daarvan.

Staatsbezoek Oman

In maart 2011 zou de Koningin een staatsbezoek brengen aan Oman. In dat land waren echter onlusten uitgebroken die zich richtten tegen de Sultan van Oman. Het werkbezoek werd uitgesteld en in de plaats daarvan kwam een privé-bezoek van de Koningin aan de Sultan afgesloten met een privé-diner. Daartegen rezen inde Tweede Kamer bezwaren omdat het zou lijken alsof het staatsbezoek tóch doorgang zou vinden, maar dan onder een andere noemer. Minister-president Rutte ontkende dat tijdens het mondelinge vragenuur van 1 maart 2011 in de Tweede Kamer.

Staatsbezoek Abu Dhabi

Begin januari 2012 bracht Koningin Beatrix een staatsbezoek aan Abu Dhabi. Tijdens een bezoek aan een moskee droeg de Koningin, evenals prinses Maxima, een hoofddoek. De PVV-kamerleden Van Klaveren, Elissen en Wilders keurden dat af omdat zij vinden dat de hoofddoek een symbool van “islamisering, onderdrukking en discriminatie van de vrouw is”. Zij stelden hierover schriftelijke vragen aan minister-president Rutte die antwoordde dat bij een bezoek van H.M. de Koningin aan een godshuis de daarbij behorende kledingvoorschriften worden gerespecteerd.

Eendenjacht

Thieme (PvdD) stelde op 10 september 2012 schriftelijke vragen aan minister-president Rutte over het jagen op eenden door Prins Willem Alexander. Rutte antwoordde dat iedereen die aan de wettelijke regels voldoet kan jagen op eenden, zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2011-2012, nr. 3453.

Prins Bernhard en massa-executies

Op 20 november 2012 stelde Pechtold (D66) schriftelijke vragen aan de minister-president over het bericht dat Prins Bernhard in de Tweede Wereldoorlog de Prinses Irene Brigade opdracht zou hebben gegeven om 200 Nederlandse SS’ers zonder enige vorm van proces te laten doodschieten. Zie: Aanhangsel 985, Handelingen Tweede Kamer, 2012-2013.

Belastingontwijking leden Koninklijk Huis?

In april 2013 stelden Van Ojik en Klaver (beiden GroenLinks) in de Tweede Kamer en Koffeman (PvdD) in de Eerste Kamer schriftelijke vragen aan de minister-president en aan staatssecretaris Weekers van Financiën over mogelijke belastingontwijking door leden van het Koninklijk Huis, zie:

Betrokkenheid Prins Bernhard en AIVD bij onderzoek naar De Roy van Zuydewijn?

In april 2013 vroeg Van Raak (SP) of het waar is dat Prins Bernhard in 2000 de directeur van het Kabinet der Koningin opdracht heeft gegeven om bij de toenmalige Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) inlichtingen op te vragen over De Roy van Zuydewijn, zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2012-2013, nr. 2243. De antwoorden waren aanleiding voor Van Raak om opnieuw schriftelijke vragen hierover te stellen, zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2013-2014, nr. 121.

In november 2013 werd door Van Raak (SP), Pechtold (D66) en Van Ojik (GroenLinks) op deze zaak teruggekomen. Aanleiding was een bericht dat ook ouders en zusters van de Roy van Zuydewijn zouden zijn onderzocht. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2013-2014, nr. 631.

Over dit onderwerp vond tijdens de begrotingsbehandeling Algemene Zaken voor 2014 op dinsdag 3 en woensdag 4 december een debat plaats met de minister-president.

Prins Bernhard en de geheime diensten

Op 4 april 2014 stelde Van Raak (SP) schriftelijke vragen aan de minister-president over een bericht dat prins Bernhard in 1995 opdracht zou hebben gegeven aan de toenmalige Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de voorganger van de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD), om hem inlichtingen te verschaffen over het dossier dat de Amerikaanse geheime diensten over de prins zouden hebben. Het antwoord luidde: ” Wijlen prins Bernhard was geen opdrachtgever van de BVD of andere geheime diensten”.

Zie Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2014-2015, nr. 171.

Beveiliging van een woning van de Koning in Griekenland

Op 13 juni 2014 stelden zowel Recourt (PvdA) als Pechtold (D66) schriftelijke vragen aan minister-president over de betrokkenheid van de Nederlandse staat bij de beveiliging van een woning van de koning in Griekenland. Recourt wil weten in hoeverre de aankoop van een vakantiewoning in het buitenland louter een privékwestie van de Koning is indien daaruit vergaande verplichtingen van de Nederlandse staat ten aanzien van de beveiliging voortvloeien. Minister-President Rutte antwoordde in juli 2014 dat de aan- en verkoop van een vakantiewoning door een lid van het koninklijk huis een privéaangelegenheid is die als zodanig in principe het openbaar belang niet raakt. Voorafgaand aan de aankoop van de woning in Griekenland heeft een positieve beoordeling van de beveiligingsaspecten door Veiligheid en Justitie plaatsgevonden, waaronder de beveiliging. De Koning en zijn gezin worden verder altijd beveiligd, thuis en elders, in hun persoonlijke levenssfeer en functionele activiteiten. Zie:

In augustus 2014 stelde Pechtold wederom schriftelijke vragen over de woning in Griekenland: de grond rond de villa zou de staat € 500.000 kosten. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2013-2014, nr. 2931; 2014-2015, nr. 72.

Vervolging om belediging Koning

Op 6 mei 2015 werd bekend dat tegen een activist die “Fuck de Koning” had geroepen tijdens een demonstratie tegen Zwarte Piet in november 2014 vervolging werd ingesteld (later werd de zaak geseponeerd). Zowel Pechtold en Schouw (beiden D66) als Van Klaveren en Bontes (Groep Kalveren/Bontes) stelden hierover schriftelijke vragen, zie resp.: Aanhangsel Tweede Kamer, 2014-2015, nrs. 2686 en 2687.

Verbouwingskosten Huis ten Bosch

Mei 2015 berichtte RTL-Nieuws dat de voorgenomen verbouwing van paleis Huis ten Bosch geen € 35 miljoen maar € 60 miljoen zou gaan kosten. Van Klaveren en Bontes (beiden Groep Bontes/Van Klaveren) en ook Pechtold (D66) en Van Raak (SP) stelden hier over schriftelijke vragen, zie resp:

Minister Blok antwoordde dat de meerkosten veroorzaakt worden door het besluit van het kabinet om de renovatie in één keer goed uit te voeren, zie: Bijlage 34.000 XVIII, Handelingen Tweede Kamer, 2014-2015, nr. 22

Staatsbezoek aan China.

In oktober 2015 vond een staatsbezoek aan China plaats. Van Bommel (SP) en Sjoerdsma (D66) stelden hierover schriftelijke vragen aan minister-president Rutte. Zij maken vanwege de mensenrechtensituatie in China bezwaar tegen de privé-vakantie die de Koning, voorafgaand aan het staatsbezoek, in China doorbrengt. Verder willen zij dat de Koning tijdens het staatsbezoek uiting geeft aan zorgen over de mensenrechtensituatie in China. Het kabinet vindt niet dat de privé-vakantie strijdig is met zorgen over de mensenrechtensituatie in China die tijdens het staatsbezoek is besproken.

Van der Staaij (SGP) stelde eveneens schriftelijke vragen maar dan specifiek gericht op gendercide in China: het ombrengen van meisjes of het uitvoeren van abortussen op ongeboren meisjes. Hij wil dat dit tijdens het staatsbezoek aan de orde komt. Uit het anwoord blijkt dat staatssecretaris Van Rijn e.e.a. met zijn Chinese counterpart heeft besproken. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2015-2016, nr. 774 en Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2015-2016, nr. 2015Z19701 (vragen van SP en D66). 

Beïnvloeding NOS door Koninklijk Huis?

Eind 2015 stelde Verhoeven (D66) schriftelijke vagen aan de Minister-President over de vermeende beïnvloeding van de NOS door het Koninklijk Huis.  De directeur van NOC*NSF zou tijdens de uitzending van het sportgala van een filmpje van de NOS waarin kroonprins Willem-Alexander op de hak werd genomen, een telefoontje gekregen hebben waarin het ongenoegen van het koningshuis daarover werd uitgedrukt. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2015-2016, nr. 2015Z25349.

Minister-President Rutte gaf in zijn antwoord aan dat een medewerker van de Dienst Koninklijk Huis die gedurende de gehele dat contact had gehad met NOC*NSF tijdens de uitzending van het sportgala spontaan een kort sms bericht aan de directeur van NOC*NSF heeft gestuurd, waarin hij aangaf persoonlijk verrast te zijn over de uitzending. Van een poging tot beïnvloeding en daarmee van schending van de belangrijke grondwettelijk gewaarborgde vrijheid van pers en vrijheid van meningsuiting is dan ook geen sprake. Daarom is er geen reden tot het doen van nader onderzoek.

Eurofiele Koning? 

Eind mei 2016 stelden Wilders, Beertema en Bosma (allen PVV) schriftelijke vragen aan minister-president Rutte over uitspraken van de Koning over de EU. In zijn toespraak in het Europees Parlement zei de Koning dat hij tegen een Brexit (de uittreding van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie) is. De vragenstellers vinden dit een eurofiele campagne voor het behoud van het megalomane totalitaire project zonder draagvlak genaamd de EU, dat onze nationale soevereiniteit heeft gekaapt. Minister Rutte antwoordde daarop alleen dat de toespraak onder de ministeriële verantwoordelijkheid valt. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2015-2016, nr. 2721

Beveiligingsteams van de Oranjes een bende? 

Op 18 oktober 2016 stelden Kooiman (SP) en Helder (PVV) afzonderlijke schriftelijke vragen over de beveiligingsteams van de Oranjes. De scholing zou onder andere onvoldoende zijn. Ook zou iemand tegen wie een corruptieonderzoek loopt nog steeds werkzaam zijn. Tenslotte zou er sprake zijn van een volledig verziekte sfeer. Minister Van der Steur antwoordde dat het grootste deel van de meldingen van integriteitsschending ongegrond is. Hij weet niet waar de kwalificatie “verziekte sfeer” vandaan komt. Verder zijn de medewerkers van de Dienst Bewaken en Beveiligen wel degelijk voldoende geschoold.

Overigens heeft het huidige hoofd van de Dienst Bewaken en Beveiligen in goed overleg met de politiechef besloten dat hij zijn functie beschikbaar stelt. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2016-2017, nr. 2016Z19122 (Kooiman) en Aanhangsel Tweede Kamer, 2016-2017, nr. 2016Z19123 (Helder).

Compensatie Oranjes voor belasting betalen

Op 17 oktober stelden Recourt (PvdA), Pechtold (D66) en Krol (50PLUS) afzonderlijke schriftelijke vragen over berichten dat de Oranjes sinds de jaren zeventig compensatie krijgen voor door hen betaalde betasting. Zie:

Op 26 oktober zond minister-president Rutte een brief over deze zaak naar de Kamer. Er is geen bewijs gevonden waaruit zou blijken dat de hoogte van het inkomensbestanddeel van de grondwettelijke uitkering aan de Koning destijds is vastgesteld ter compensatie van een daarmee overeenkomende beperking van de belastingvrijdom. Evenmin is gebleken van een afspraak op basis waarvan leden van het koninklijk huis ieder jaar de betaalde vermogensbelasting terug zouden ontvangen. Uit de stukken blijkt verder dat prins Bernhard in 1969 er bij het kabinet op aandrong de Staten-Generaal volledig te informeren. De uitkomsten van deze quick scan geven het kabinet wél aanleiding tot het instellen van een historisch onderzoek dat zich richt op de overwegingen die een rol hebben gespeeld bij de bepaling van het inkomensbestanddeel. De brief is tevens antwoord op bovenvermelde schriftelijke vragen. Zie: Brief van de minister-president d.d. 26.10.2016 over historisch onderzoek naar het inkomensbestanddeel.

Verkoop kunst door Oranjes

Op 28 oktober 2016 stelden Monasch (PvdA) en Pechtold (D66) schriftelijke vragen aan minister-president Rutte en minister Bussemaker over berichten in NRC Handelsblad van 8 en 10 oktober dat de koninklijke familie heimelijk erfgoed heeft verkocht zonder dit eerst aan Nederlandse musea aan te bieden. Het gaat om de atlas Munnicks van Cleeff en een schilderij van Raden Saleh: Boschbrand. De verkoop vond enige jaren geleden plaats en Monasch en Pechtold zijn vooral benieuwd naar de reden voor deze geheimhouding. Minister Bussemaker antwoordde daarop dat het in de internationale kunsthandel niet ongebruikelijk is dat aanbieders of kopers van kunst anoniem wensen te blijven.
Verder bestaat er geen verplichting het doek eerst aan te bieden aan Nederlandse museale instellingen.

Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer, 2016-2017, nr. 2016Z19788. 

 

Belhaj (D66) stelde op 8 januari 2019 schriftelijke vragen aan de Minister-President over de verkoop door de koninklijke familie van een Rubens tekening. Minister Van Engelshoven antwoordde dat het hier om privé eigendom ging. Zie: Aanhangsel Handelingen Tweede Kamer.

Belhaj en Sneller (beiden D66) stelden op 25 januari 2019 wederom over deze kwestie schriftelijke vragen, nu naar aanleiding van het bericht: “Koninklijke cadeaus, vorstelijke problemen: hoe de Oranjes omgaan met geschenken”. Prinses Christina had beweerd dat zij de krijttekening van Rubens geleend had van een door haar moeder opgerichte stichting. De vragenstellers willen weten of de verkoop van die krijttekening dan nog steeds een privékwestie is. De minister blijft er bij dat het hier een kunstwerk betreft dat eigendom is van een lid van de koninklijke familie en derhalve privé-eigendom. Het is aan de particuliere eigenaar om te bepalen of, en op welke wijze, een kunstwerk wordt verkocht. Zie: Tweede Kamer

Belhaj en Sneller (beiden D66) stelden op 1 februari 2019 schriftelijke vragen aan de minister-president en aan minister de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over het bericht “Oranjes verkochten in stilte kunst aan Rijk”. Zij willen weten of het klopt dat het Rijk in de jaren ’80 cultuurgoederen kocht van de koninklijke familie om te voorkomen dat deze kunst aan derden werd verkocht. Ook willen zij dat in de toekomst wordt voorkomen dat belangrijke werken in bezit van de koninklijke familie direct naar een veiling gaan in plaats van eerst aan te worden geboden aan Nederlandse musea. Tenslotte vinden zij dat het goed zou zijn als de cultuurgoederen die door het Rijk van de koninklijk familie zijn overgekocht, openbaar zijn voor het publiek, aangezien het ook met publiek geld is aangeschaft. De minister antwoordde dat er inderdaad paleisgebonden inventarissen en en deel van de collectie van Paleis Het Loo is aangekocht. Als het om privé-bezit gaat is het niet mogelijk kunst eerst aan te bieden aan musea. Verder zijn sommige paleizen al dan niet tijdelijk voor publiek toegankelijk. Zie: Tweede Kamer.

 

 

Ontduikt Koning Maxima belasting in Argentinië? 

Kuiken (PvdA) en Sneller (D66) stelden op 31 januari 2019 schriftelijke vragen aan de minister-president over het bericht dat koningin Maxima in Argentinië de belasting zou hebben ontdoken. Zij willen weten of het waar is dat koningin Maxima, door in Argentinië niet de juiste waarde van bezittingen in onroerend goed op te geven, daar minder belasting heeft betaald dan zij had moeten doen? En: “Deelt u de mening dat leden van het koninklijk huis een voorbeeldfunctie hebben? Zo ja, acht u in dit geval dat het desbetreffende lid een verkeerd voorbeeld heeft gegeven? Zo nee, waarom niet?”. Op 25 februari 2019 antwoordde minister-president Rutte investeringen in onroerend goed in het buitenland behoren tot de persoonlijke levenssfeer en dat berichtgeving hierover daaraan op zichzelf niet afdoet. Verder wordt het openbaar belang hier niet geraakt.  Zie voor de beantwoording: Rijksoverheid.nl
Minister-president Rutte verwijst in zijn antwoord naar de voorlichting van de Raad van State over de artikelen 10 en 41 van de Grondwet die de persoonlijke levenssfeer van leden van het koninklijk huis beschermen. Zie daarvoor Overheid.nl.

 

Ontmoeting Koningin Máxima met Saudische kroonprins

Eind juni 2019 vond tijdens de G20 een ontmoeting plaats tussen Koningin Máxima en de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman die een paar dagen daarvoor in een VN-rapport beschuldigd is van persoonlijke betrokkenheid bij de moord op journalist Jamal Khashoggi.
Een aantal politieke partijen (waaronder GroenLinks, SP en D66) nam daar aanstoot aan. Tijdens een debat op 1 juli 2019 in de Tweede Kamer over het Mensenrechtenbeleid dienden Sjoerdsma (D66) en Van Oijk (GroenLinks) hierover de volgende motie in:
– constaterende dat de ontmoeting tussen koningin Máxima en de kroonprins van Saudi-Arabië tot terechte kritiek heeft geleid
– overwegende dat de regering niet in staat is gebleken de koningin te behoeden voor een dergelijke kwetsbare situatie
– verzoekt de regering de politieke verantwoordelijkheid voor het inschatten en voorkomen van risico’s met betrekking tot nevenfuncties van leden van het Koninklijk Huis beter te borgen en de Kamer hierover te informeren.
Zie: Bijlage 32.735 nr. 253.
Minister Blok ontraadde de motie: “Ik heb aangegeven dat dat gesprek onder mijn ministeriële verantwoordelijkheid heeft plaatsgevonden binnen de kaders die de regering daarvoor gesteld heeft.”
De Tweede Kamer nam de motie op 4 juli 2019 aan met de stemmen van  SP, de PvdA, GroenLinks, DENK, 50PLUS, D66, de ChristenUnie en de PVV vóór.
Van Helvert en Koopmans (beiden CDA) dienden eveneens motie in:
– spreekt uit dat de internationale inspanningen van de Koningin zeer worden gewaardeerd
– roept het kabinet op om ervoor zorg te dragen dat zij dit kan blijven doen
Zie: Bijlage 32.735 nr. 263.
Zie voor het debat: TweedeKamer.nl.
Minister Blok kon met die motie leven: het is geen oproep om nieuwe kaders te maken of om nieuw beleid te ontwikkelen.
De motie werd op 4 juli aangenomen met de stemmen van PvdA, GroenLinks, DENK, 50PLUS, D66, de VVD, de SGP, het CDA, de ChristenUnie en FvD vóór.

 

Literatuur over – al dan niet vermeende – affaires

In de loop der jaren is een aantal publikaties verschenen over – al dan niet vermeende – affaires rond het Koningshuis: