Toegang tot de zittende en de staande magistratuur kan hetzij worden verkregen via de zesjarige zogeheten RAIO-opleiding (rechterlijk ambtenaar in opleiding; tot en met 30 jaar), geregeld in het Besluit opleiding rechterlijke ambtenaren, hetzij via de „buitenstaanderslijn” (vanaf 35 jaar). In beide gevallen dient men te zijn afgestudeerd of te zijn gepromoveerd in de rechtsgeleerdheid aan een Nederlandse universiteit. „Buitenstaanders” moeten bovendien over minimaal zes jaar juridisch relevante werkervaring beschikken. Het beleid is er, met het oog op de gewenste maatschappelijke verankering, op gericht de rechterlijke macht uit ongeveer de helft ex-RAIO’s en de helft ex-buitenstaanders te laten bestaan.

De aanstelling als RAIO vindt plaats door de minister van Justitie. Daarentegen geschieden zowel de eerste benoeming als eventuele bevorderingen van rechters bij Koninklijk Besluit (KB). De procedure is geregeld in de Wet op de Rechterlijke Organisatie. In het algemeen komen alleen diegenen in aanmerking voor benoeming die door het college, waar de vacature is ontstaan, worden aanbevolen. Eerder dan van een discretionaire bevoegdheid van de Kroon is er derhalve sprake van een systeem van voordrachten door zittende colleges.

Voor de benoemingsprocedure van leden van het openbaar ministerie bestaan geen wettelijke regels. In principe vindt de selectie in het geval van lagere functies plaats door de parketten. Bij bevorderingen heeft het ministerie van Justitie een grotere invloed dan in het geval van de zittende magistratuur.

Zie verder: M. de Werd, De benoeming van rechters. Constitutionele aspecten van de toegang tot het rechtersambt in Nederland en in de Amerikaanse deelstaat New York, Arnhem, 1994.