(Auteur van het onderdeel “Verkiezingen”: drs. J.G. Gosman)
De besturen van waterschappen werden vanouds verkozen via verschillende categorieën van belangen (zoals ingezetenen, huiseigenaren en grondbezitters), met verschillend stemgewicht, afhankelijk van de hoogte van de door de categorie betaalde belasting. Grondbezitters en huiseigenaren kozen hun vertegenwoordigers rechtstreeks; sinds 1997 kozen ook huurders hun vertegenwoordigers direct. Daarvóór kozen de gemeenteraden de vertegenwoordigers van de huurders (ingezetenen). Vóór 2007 vonden de directe verkiezingen plaats via een personenstelsel: men koos uit individuele personen, niet uit lijsten zoals bij bijvoorbeeld de Tweede-Kamerverkiezingen. In 2008 veranderde dat: in november van dat jaar vonden voor het eerst landelijke waterschapsverkiezingen plaats, mogelijk gemaakt door de eind december 2007 in werking getreden Wet modernisering waterschapsbestel, zie: Bijlage 30.601, Handelingen Tweede Kamer, 2005-2006, nrs. 1-3.
De vertegenwoordigers van de categorie “ingezetenen” (de burgers die in de waterschappen wonen) werden in 2008 rechtstreeks gekozen volgens het lijstenstelsel, dus ook met deelname van politieke partijen. De opkomst viel echter tegen: 25% van de kiesgerechtigden bracht een stem uit. In 2009 verscheen een evaluatie van de verkiezingen: BMC, Samen naar beter. Evaluatie van de waterschapsverkiezingen 2008, Den Haag, 2009.
In 2012 werd een wetsvoorstel van het kabinet-Rutte I aangenomen om de verkiezingen van 2012 te laten vervallen. Het plan was oorspronkelijk om de leden van het algemeen bestuur van de waterschappen die de categorie ingezetenen vertegenwoordigen, te laten kiezen door de gemeenteraden van de inliggende gemeenten van het waterschap (getrapte verkiezingen dus). Maar door de demissionaire status van het kabinet werd dit gedeelte uit het wetsvoorstel gehaald. Zie: Bijlage 33097, Handelingen Tweede Kamer, Wijziging van de Waterschapswet tot het invoeren van de verkiezing van de vertegenwoordigers voor de ingezetenen in het algemeen bestuur van het waterschap door de leden van de gemeenteraden, nrs. 1 e.v.
Het wetsvoorstel werd op 5 juli 2012 door de Tweede Kamer met algemene stemmen en op 11 september 2012 door de Eerste Kamer als hamerstuk aangenomen.
In het regeerakkoord van het kabinet-Rutte II, Bruggen slaan, is bepaald dat de waterschapsverkiezingen (door de gemeenteraad) plaatsvinden op de dag van de verkiezingen voor provinciale staten. Het wetsvoorstel dat dat moet regelen ging in april 2013 naar de Raad van State. Het voorstel houdt in dat de verkiezingen in maart 2015 plaatsvinden op de dag van de verkiezingen voor de Provinciale Staten. De verkiezingen zullen niet langer plaatsvinden via briefstemmen, maar via de gang naar de stembus. Zie ook: J. de Roos (eindred.), Water als rode draad. Een onderzoek naar het politieke gehalte van de besluitvorming in het bestuur van de waterschappen, Amsterdam, 2012.