Voornaamste wijzigingen sinds 1848

Laatst bijgewerkt 3 september 2018

Tabel 1 geeft een overzicht van de voornaamste grondwetswijzigingen sinds 1848 met betrekking tot de grondrechten.

Tabel 1. De voornaamste grondwetswijziging sinds 1848 (grondrechten).

Grondrechten	1814	1815	1840	1848	1922	1983	1987	2002
Gelijkheidsbeginsel		X
Actief kiesrecht						X
Passief kiesrecht						X
Recht van petitie		X
Vrijheid van godsdienst		X
Vrijheid van meningsuiting		X
Recht tot vereniging en vergadering				X
Huisrecht (vrijheid van de woning)			X				X	X
Briefgeheim				X
Telefoon-, telegraafgeheim						X
Persoonlijke levenssfeer						X
Lichaamelijke integriteit						X
Eigendomsrecht			X
Vrijheid van de fysieke persoonlijkheid	X
Nulla poena beginsel						X
Ius de non evocando	X
Recht op rechtsbijstand						X
Werkgelegenheid e.d						X
Bestaanszekerheid e.d						X
Gezondheid						X
Woongelegenheid						X
Ontplooiing, vrijetijdsbesteding						X
Onderwijs	X					X
Gewetensbezwaren militaire dienst					X
Openbaarheid van bestuur						X
Onafhankelijke rechterlijke macht	X
Verbod van doodstraf						X
Rechtspositie ambtenaren						X
Openbare terechtzitting	X

In tabel 2 wordt voor een aantal andere belangrijke punten (samenstelling Staten-Generaal, rechten van het parlement, ministeriële verantwoordelijkheid, kiesstelsel, kiesrecht en overige grondwetsbepalingen) een zelfde overzicht gegeven. Voor de wijzigingen van 1983 zie tevens de voorgaande paragraaf.

Tabel 2. De voornaamste grondwetswijziging sinds 1848 (overige onderwerpen).

	1814	1815	1840	1848	1884	1887	1917	1922	1938	1946	1948	1953	1956	1963	1972	1983	1987	1996	2002
Samenstelling Staten-Generaal
– aantal kamers	een	twee
– aantal leden Tweede Kamer	55	110	58	68-86		100							150
– aantal leden Eerste Kamer		40-60	20-30	39		50							75
– tijdelijke vervanging																			X
Rechten van het parlement
– inlichtingen				X													X
– enquête Tweede Kamer				X
– enquête Eerste Kamer						X
– immuniteit	X
– amendement				X
– initiatief	X
– begroting	X
Ministriële verantwoordelijkheid
– jegens de koning	X
– strafrechtelijke			X
– contraseign			X
– algemeen voorschrift				X
Kiesstelsel
– Eerste Kamer		benoemd door Koning voor het leven		indirect door leden Provinciale Staten direct, via districten-stelsel
– Tweede Kamer	indirect door leden Provinciale Staten						direct, via e.v.		idem, binnen grezen door de wet gesteld
Kiesrecht
– passief Eerste Kamer		aanzienlijksten; 40 jaar		hoogst-aangeslagen; 30 jaar; verder als TK		hoogstaangeslagen en hoge ambtsdragers; verder als TK	als TK
– passief kiesrecht voor Tweede Kamer	ingezetene van betreffende provincie; 30 jaar		Nederlander; volle genot van de burgerschapsrechten; 30 jaar		mannelijk Nederlander; idem	tevens vrouwen						25 jaar	18 jaar (zolang de leeftijd waarop de minderjarigheid eindigt niet is verlaagd tot 18 jaar:21 jaar) 18 jaar
– actief kiesrecht Tweede Kamer			census; direct; meerderjarig; Nederlanders; ingezetenen		Nederlanders; direct; mannen; kenteken van geschiktheid; door de wet bepalen leeftijd niet beneden 23 jaar; ingezetenen	Nederlanders; mannen; door de wet te bepalen leeftijd niet onder de 23 jaar; vrouwen onder gelijke voorwaarden voor zover de wet haar kiesrecht verleent; ingezetenen	Nederlanders; ingezetenen; door de wet te bepalen leeftijd niet onder de 23 jaar
Overige grondwetsbepalingen
– elke Nederlander tot elke landsbediening benoembaar		X
– verbod grondwetsherziening gedurende regentschap		X		beperkt tot bepalingen troonopvolging			vervallen
– noodtoestand					X
– burgelijke staat van beleg										X
– gewetensbezwaren defensie							X
– verordenende bevoegdheid voor andere dan in de Grondwet genoemde lichamen							X	X
– minister zonder portefeuille								X
– ombudsman																X			X

Op 24 juni 2008 zijn twee grondwetswijzigingen in tweede lezing door de Eerste Kamer aangenomen:

een wetsvoorstel waarmee de bepaling over het uitsluiten van wilsonbekwamen (onder curatele gestelden) van het kiesrecht komt te vervallen
een wetsvoorstel waarmee de bepaling inzake het voorzitterschap van de gemeenteraad en van provinciale staten komt te vervallen.