Emancipatie, het bereiken van gelijkwaardigheid van bevolkingscategorieën, raakt de positie van etnische minderheden, van ouderen en van jongeren. Binnen dit complex heeft de emancipatie van vrouwen het duidelijkst vorm gekregen, niet in de laatste plaats doordat het in het overheidsbeleid is geïnstitutionaliseerd. Daarom wordt emancipatie hier tot vrouwenemancipatie beperkt.

De literatuur over vrouwenemancipatie is sterk verbrokkeld. Het onderwerp wordt namelijk vaak in samenhang met andere onderwerpen behandeld. Vrouwenemancipatie in de arbeidssituatie, emancipatie en subsidieregelingen, emancipatie van de vrouw op het platteland, emancipatie en vrije tijd zijn slechts enkele van de mogelijkheden.

In de loop van de jaren negentig verschenen vier delen in de reeks „De atlas van de vrouw” van het Sociaal en Cultureel Planbureau. Zie:

In 2000 verscheen een gezamenlijke publicatie van Sociaal en Cultureel Planbureau en Centraal Bureau voor de Statistiek: S. Keuzenkamp en K. Oudhof, Emancipatiemonitor 2000, Den Haag 2000.

Een meerderheid van de Nederlanders is voorstander van een meer gelijke verdeling van het huishoudelijk en het betaald werk tussen mannen en vrouwen (tabel 14). De feitelijke ontwikkeling in die richting verloopt echter langzaam, zoals uit tijdsbestedingsonderzoek blijkt. Zie: A. van de Broek, mmv. W. Knulst en K. Breedveld, Naar andere tijden? Tijdsbesteding en tijdsordening in Nederland, Sociaal en Cultureel Planbureau, Sociale en culturele studies 29, Den Haag 1999.

Meningen komen een aantal malen in de genoemde publicaties ter sprake. In het project Culturele Veranderingen in Nederland wordt een aantal opvattingen over emancipatie door de tijd gevolgd. Het vierde deel van de „Atlas” bevat een bijlage met gegevens.

De langste tijdreeks heeft betrekking op het buitenshuis werken van de gehuwde vrouw. Het blijkt dat er op lange termijn een aanzienlijke verandering in opvattingen heeft plaatsgevonden. In 1965 achtte vrijwel niemand het aan te bevelen dat een gehuwde vrouw buitenshuis werkte. Slechts 15% sloot zich aan bij het wat minder extreme oordeel, volgens welk buitenshuis werken niet bezwaarlijk was. In 2000 sloot een derde van de ondervraagden zich aan bij het „aan te bevelen” en de helft van de ondervraagden zag geen bezwaren meer. Als kinderen vanwege het buitenshuis werken naar een crèche zouden moeten, was het oordeel terughoudender, maar het veranderde toch ten gunste van het buitenshuis werken. Tussen 1995 en 2000 zijn de veranderingen overigens gering. Opvallend is de vrij grote instemming met rolwisseling, zie tabel 14:

Tabel 14. Opvattingen over het werken van de gehuwde vrouw en de rolverdeling tussen man en vrouw, 1965-1996 (in procenten).

	1965	1970	1975	1980	1985	1992	1995	1997	2000
het buitenshuis werken
van de gehuwde
vrouw is:
aan te bevelen	2	16	14	13	16	23	38		35
niet bezwaarlijk	15	40	44	52	54	53	46		48
Bezwaarlijk	84	44	42	36	29	24	16		17
het buitenshuis werken
van de gehuwde vrouw
als er kinderen naar
een crèche moeten is1
aan te bevelen		7	8	5	7	14	17		18
niet bezwaarlijk		25	28	31	39	45	44		47
Bezwaarlijk		68	64	64	53	41	39		35
een gehuwde vrouw
met kinderen gaat werken,
terwijl haar man het
huishouden doet is2
aan te bevelen				13		24	31	28
niet bezwaarlijk				58		67	62	65
Bezwaarlijk				29		9	7	6
man en vrouw moeten
het betaald werk gelijkelijk
onder elkaar verdelen3
(sterk) mee eens					57	57	56	62
mee eens, noch mee oneens					22	20	26	21
(sterk) mee oneens					22	23	18	17
De man en vrouw moeten
het huishoudelijk werk
gelijkelijk onder elkaar verdelen4
(sterk) mee eens					64	70	69	78
mee eens, noch mee oneens					20	16	21	13
(sterk) mee oneens					16	13	10	9

1 17 t/m 70 jaar

2 16 t/m 74

3 16 t/m 74

4 16 t/m 74

Bron: Gegevens afkomstig van onderzoek Huwelijk en gezin,1965, onderzoek Progressiviteit en Conservatisme,1970; onderzoek Culturele veranderingen in Nederland,1975-2000.

Zoals verwacht mocht worden, kalfden traditionele opvattingen over de rolverdeling tussen mannen en vrouwen langzaam af. Er zijn gegevens beschikbaar sinds 1970. Tussen dat jaar en 1992 werden ideeën over de ongeschiktheid van vrouwen om leiding te geven, een minder goede opleiding voor meisjes en een strakkere opvoeding van meisjes steeds meer afgewezen. Hetzelfde gold voor het idee dat een vrouw beter kleine kinderen kan opvoeden dan een man, maar dit denkbeeld werd in 1991 naar verhouding nog veel aangehangen, zie hiervoor: M. Niphuis-Nell (red.) et al., Sociale atlas van de vrouw, deel 4. Veranderingen in de primaire leefsfeer, Sociaal en Cultureel Planbureau, Cahier nr. 141, Rijswijk, 1997, p. 355.